Het gevangenisexperiment van Stanford University is even beroemd als berucht. Recente onthullingen doen psycholoog Philip Zimbardo, die eind vorig jaar overleed, definitief van zijn voetstuk vallen.
In 1971 voerde de Amerikaanse gedragswetenschapper Philip Zimbardo een psychologisch onderzoek uit, dat befaamd zou worden onder de naam Stanford Prison Experiment. Zimbardo verzamelde een groep jonge mannelijke vrijwilligers, verdeelde hen schijnbaar willekeurig in een groep bewakers en een groep gevangenen en liet ze twee weken verblijven in een fictieve gevangenis in de kelder van Stanford University. Zo wou hij nagaan wat macht kan doen met doordeweekse mensen, en aantonen dat er een sadist verscholen zit in elk van ons, als de omstandigheden er zich maar toe lenen.
De resultaten van het experiment waren shockerend. Het onderzoek moest al na enkele dagen worden afgebroken omdat de behandeling van de gevangenen te mensonterend werd. Philip Zimbardo werd op slag wereldberoemd.
Al snel kwam er echter kritiek op zijn aanpak, en een tiental jaar geleden kwamen getuigenissen naar buiten die vertelden dat er voor en tijdens het experiment gefraudeerd werd om de onderzoeksresultaten te sturen.
Vermoedens bevestigd
Dat leert ook de nieuwe National Geographic-docureeks The Stanford Prison Experiment: Unlocking the Truth. In drie delen toont die wat de opzet van het experiment was en laat die enkele oorspronkelijke deelnemers, vandaag kwieke zeventigers, aan het woord, net als socioloog Thibault le Texier, die in de archieven van het Stanford-experiment dook en de vermoedens van fraude veelvuldig bevestigd zag.
Een van de opvallendste figuren is Dave Eshleman, een minzame man die tijdens het experiment bekend stond als John Wayne, omwille van zijn hardvochtige aanpak van de gevangenen. Hij verklaart dat hij en de andere bewakers specifiek de opdracht kregen om de gevangenen te laten afzien. Dat zij zelf óók onderwerp van het experiment waren, dat ontdekte hij pas achteraf.
Deze en andere onthullingen komen druppelsgewijs aan het licht gedurende de drie afleveringen. Veel verklaringen waren al jarenlang bekend, maar dat stoort niet. Wat wel tot enige ergernis leidt, is de reconstructie van het experiment in de laatste aflevering, met echte acteurs en in het bijzijn van de oorspronkelijke deelnemers. Het is niet geheel duidelijk wat de makers daar precies mee willen bereiken en voegt weinig toe aan de reeks. Die heeft dit soort kunstgrepen niet nodig om te boeien en had dus prima op twee afleveringen kunnen afklokken.
The Stanford Prison Experiment: Unlocking the Truth. Op woensdag 18 juni en woensdag 25 juni te zien op National Geographic. Herhalingen op 21, 28 en 30 juni. Meer info over de programmatie vind je hier.
