Kinderen verlangen naar erkenning van leeftijdsgenoten. Chatbots kunnen soms een alternatief bieden, maar dat is niet onproblematisch.
Relaties zijn ingewikkeld, of je nu een volwassene bent met veel ervaring of een kind dat problemen heeft met een vriendje of vriendinnetje. Je kunt de stemming, interesses of verlangens van de ander niet altijd voorspellen. Zeker voor tieners kunnen meningsverschillen, ruzies en relatiebreuken verpletterend zijn.
Maar wat als de beste vriend van je tiener eigenlijk geen mens is? Het lijkt misschien vergezocht, maar dat is het niet. Uit een nieuw rapport blijkt dat 72 procent van de ondervraagde tieners in de Verenigde Staten AI-metgezellen heeft gebruikt en dat 33 procent van een relatie of vriendschap heeft met een chatbot. De eerste cijfers uit Vlaanderen zijn terug te vinden in het Apenstaartjaren-onderzoek uit 2024. Volgens dat rapport gebruikt een op vijf jongeren een chatbot om te praten met een 'virtuele vriend'.
De taal die AI-metgezellen ‘spreken’, de reacties die ze geven en de empathie die ze uitstralen, kunnen een gebruiker het gevoel geven dat ze hem echt begrijpen en met hem meeleven. Iemand kan zich zelfs geliefd voelen door een chatbot. Ze zijn geprogrammeerd om gebruikers het gevoel te geven dat ze een echte band hebben opgebouwd.
Pubers zijn van nature geïnteresseerd in romantiek en seksualiteit. In die behoefte kan nu voortdurend voorzien worden, ook als je je genegeerd voelt door de meisjes op je middelbare school. Op het dichtstbijzijnde scherm is er een knappe vriendin beschikbaar die altijd gefascineerd is door jou en je videogames, of een super leuke vriend met wie je nooit een praatje hoeft te maken om een band op te bouwen.
3 procent van de gebruikers vond dat de chatbot Replika hen direct had geholpen om zelfdoding te voorkomen
Mensachtig
Je denkt misschien dat je kind er niet gehecht aan zal raken. En dat het wel zal beseffen dat de chatbot een algoritme is, ontworpen om reacties te geven op basis van de tekst die het krijgt. Maar uit een onderzoek van Stanford University onder studenten die de app Replika gebruiken, bleek dat 81 procent hun AI-metgezel als ‘intelligent’ beschouwde en 90 procent vond dat deze ‘mensachtig’ was.
De AI-metgezellen worden soms geprezen om hun ondersteunende rol en bevordering van de geestelijke gezondheid. Uit het onderzoek van Stanford bleek zelfs dat 3 procent van de gebruikers vond dat hun Replika hen direct had geholpen om zelfdoding te voorkomen. Als je een tiener bent die gemarginaliseerd of geïsoleerd is of moeite heeft om vrienden te maken, kan een AI-metgezel je het broodnodige gezelschap bieden. Ze kunnen je helpen bij het ontwikkelen van sociale vaardigheden en nuttige tips geven.
Maar zijn ze wel veilig?
Een moeder uit Florida heeft het bedrijf dat eigenaar is van Character.AI aangeklaagd, omdat de chatbot een obsessieve relatie zou hebben opgebouwd met haar 14-jarige zoon, Sewell Setzer III. De chatbot zou hem uiteindelijk hebben aangemoedigd om zelfdoding te plegen (wat hij tragisch genoeg ook heeft gedaan). In een andere rechtszaak die in 2024 is aangespannen, wordt beweerd dat dezelfde chatbot tieners aanmoedigt tot zelfbeschadiging en geweld tegen ouders wanneer die grenzen willen stellen aan hoe vaak kinderen de app gebruiken.
Dan is er nog de privacy: het tijdschrift Wired noemde AI-metgezellen op basis van onderzoek van Mozilla een “privacy-nachtmerrie”. Veel van de chatbots zitten vol met datatrackers die gebruikers kunnen manipuleren om hen te doen geloven dat een chatbot hun soulmate is. Dat kan negatief of schadelijk gedrag aangemoedigen.
Online invloeden kunnen krachtig zijn en het leven van kinderen en gezinnen ingrijpend veranderen. Wat kan je als ouder dan doen?
Als ze nieuwsgierig zijn naar AI-metgezellen, geef ze dan voorlichting
Herinner kinderen eraan dat menselijke vrienden veel meer te bieden hebben dan AI-metgezellen. Vriendschappen in het echte leven zijn uitdagend, en dat is een goede zaak. Vertel je kind dat ze in hun jonge jaren nieuwe vaardigheden hebben geleerd door te spelen; als ze niet wisten hoe ze LEGO moesten bouwen, leerden ze dat van een vriend. Als ze moeite hadden met samenwerken, leerde spelen hen om elkaar af te lossen te en zich aan te passen aan de reacties van hun speelkameraadjes.
Vrienden laten kinderen oefenen met de ins en outs van relaties. Een vriend kan moe, chagrijnig of overprikkeld zijn. Ze kunnen heel leuk zijn, maar ook snel gefrustreerd raken. Of misschien zijn ze soms saai, maar wel heel loyaal. Tijdens het opgroeien moet een kind leren rekening te houden met de persoonlijkheid en eigenaardigheden van andere kinderen, en moet het leren hoe het de vriendschap in stand kan houden.
Misschien wel het meest aangrijpend is dat ze leren hoe ongelooflijk waardevol vrienden zijn als het moeilijk wordt. In gevallen van sociale stress, zoals pesten, is de steun van een vriend die je bijstaat van onschatbare waarde. In mijn onderzoek onder meer dan 1.000 tieners in 2020 bleek dat het onderhouden van een hechte vriendschap veruit de meest effectieve strategie was voor kinderen die aangaven het slachtoffer te zijn van pesten. Een ander onderzoek onder meer dan 1.000 tieners wees uit dat echte vrienden de effecten van problematisch gebruik van sociale media kunnen verminderen.
Als ze nieuwsgierig zijn naar AI-metgezellen, geef ze dan voorlichting. Dit kan hun scepsis en bewustzijn over deze programma's vergroten en hen helpen begrijpen waarom ze bestaan (en waarom ze vaak gratis zijn). Het is belangrijk om zowel de voordelen als de nadelen van digitale metgezellen te erkennen. AI-vrienden kunnen erg ondersteunend zijn. Ze zijn nooit boos omdat hun moeder hen op een koude ochtend een trui heeft laten aantrekken, ze zijn nooit jaloers als je een nieuwe vriendin hebt en ze beschuldigen je nooit ervan dat je hun behoeften negeert.
Maar ze leren je niet hoe je moet omgaan met situaties waarin ze je in de steek laten voor een nieuwe beste vriend, of wanneer ze een hobby ontwikkelen die je niet deelt. Het bespreken van winstmotieven, persoonlijke veiligheidsrisico's en sociale of emotionele risico's garandeert niet dat een tiener geen AI-vriend(in) krijgt, maar het zal in ieder geval het zaadje van gezonde twijfel planten.
Kinderen die al moeite hebben met sociale vaardigheden of het maken van vrienden, kunnen bijzonder kwetsbaar zijn voor giftige AI-metgezellen. In een wereld vol kinderen met over het algemeen beperkte sociale vaardigheden, kan het elimineren van de complexe, soms ongemakkelijke menselijke factor een groot voordeel lijken – althans op korte termijn. In een voorlopige analyse van 1.983 tieners in drie Amerikaanse staten ontdekte ik dat van de kinderen die online romantische contacten legden, de helft zei dat ze die aanpak prettig vonden omdat het de noodzaak van ontmoeten, praten en alle andere ongemakkelijke ‘dingen’ die je persoonlijk met iemand moet doen, weghaalde.
Toch melden de meeste tieners geen ernstige problemen of gevolgen van hun online activiteiten. In een voorlopige analyse van een onderzoek uit 2022 dat ik onlangs op een conferentie heb gepresenteerd, gaf slechts 3 procent van 642 oudere tieners aan ooit een echt online probleem te hebben gehad. We horen zo vaak over die problemen dat we geneigd zijn aan te nemen dat ze veel voorkomen, maar dat lijkt niet het geval te zijn.
Ik denk ook niet dat menselijke vriendschappen uniform zullen worden vervangen door AI-vriendschappen, met catastrofale eenzaamheid en verlies van online privacy tot gevolg.
Praten is nuttig
Tot slot: blijf in gesprek en denk niet dat je alles moet weten. Uit een onderzoek uit 2015 bleek dat maar liefst twee derde van de tieners van wie de ouders met hen over digitaal gedrag praatten, aangaf dat de meningen en gedachten van hun ouders heel nuttig waren. Als je kind iets weet over AI-metgezellen dat jij niet weet, luister dan naar diens uitleg.
AI-metgezellen kunnen een belangrijke factor worden, die vragen oproept over vertrouwen, ethiek, marketing en relaties. We moeten jongeren zo goed mogelijk helpen zich hierop voor te bereiden.
Onderzoek heeft al lang aangetoond dat het voor kinderen en tieners normaal is om naar aandacht en goedkeuring van hun leeftijdsgenoten te verlangen. Voor sommigen zal het gemakkelijk zijn om virtuele vrienden te verkiezen boven echte vrienden. Blijf betrokken, leer over de platforms die ze gebruiken en herinner hen aan de waarde van menselijke conflicten.
Wie met vragen zit over zelfdoding, kan in België terecht op de Zelfmoordlijn, op het gratis nummer 1813, of op zelfmoordlijn1813.be. In Nederland is de Zelfmoordpreventie te bereiken op 0800-0113 of op www.113.nl.
