In landen waar de gemiddelde temperatuur snel stijgt, krijgen steeds meer vrouwen te maken met kanker. Dat blijkt uit metingen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Voor elke graad Celsius temperatuurstijging neemt het aantal kankergevallen onder vrouwen toe en blijkt de ziekte dodelijker. Kunnen we van een direct verband spreken?
De vondst is afkomstig van wetenschappers van de American University in Egypte. Zij deden onderzoek naar het verband tussen omgevingstemperatuur en kankerdiagnoses onder vrouwen. De wetenschappers analyseerden meetgegevens uit zeventien landen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Daar is de gemiddelde temperatuur door klimaatverandering in de afgelopen decennia sterk toegenomen.
De wetenschappers analyseerden metingen van verschillende soorten kanker in de periode van 1998 tot 2019. Die legden ze naast cijfers van de temperatuurstijgingen in de verschillende landen. Uit de analyse kwam een duidelijke conclusie: hoe hoger de buitentemperatuur, hoe hoger het aantal kankerdiagnoses. Met name de hoeveelheid gevallen van eierstokkanker nam toe. Voor elke graad Celsius temperatuurstijging steeg het aantal kankerdiagnoses per 100.000 vrouwen van 173 naar 280. Ook nam het aantal sterfgevallen toe van 171 naar 332 per 100.000 vrouwen.
Naar de redenen van dit verschijnsel kunnen de wetenschappers enkel gissen. Je zou kunnen denken dat de toename van kankerdiagnoses komt doordat de screeningsmethoden van artsen de afgelopen decennia zijn verbeterd. Maar dat lijkt onwaarschijnlijk, zeggen de onderzoekers, aangezien je dan tegelijkertijd zou verwachten dat het aantal sterfgevallen afneemt omdat vroeg ontdekte kanker eenvoudiger te genezen is. De onderzoekers zagen het aantal sterfgevallen juist stijgen met de toename van diagnoses.
Versnelling van bestaande mutaties
Volgens Tim Nawrot, hoogleraar milieu-epidemiologie aan de Universiteit van Hasselt en de KU Leuven, kan een hoge temperatuur werken als versneller van kankercellen in het lichaam. ‘Temperatuur is natuurlijk geen chemische stof die zelf mutaties veroorzaakt, maar kan bestaande mutaties wel versnellen. Tijdens periodes van hitte maakt het lichaam bepaalde eiwitten aan die ons in principe beschermen. Maar de eiwitten kunnen ook de groei van kankercellen bevorderen. Dat is dus gevaarlijk voor mensen die beginnende vormen van kanker hebben.’
Ook zou het toegenomen aantal diagnoses kunnen komen door een grotere blootstelling aan kankerverwekkende stoffen. Door verhoogde temperaturen komt er bijvoorbeeld meer fijnstof in de lucht terecht. Het langdurig inademen van zulke fijnstof verhoogt de kans op allerlei vormen van kanker.
Opvallend is dat de onderzoekers per land op grote verschillen stuitten. De conclusie dat temperatuurstijging leidt tot meer kankerdiagnoses geldt weliswaar voor de hele onderzoeksregio, maar kwam vooral naar voren in zes van de zeventien landen: Qatar, Bahrein, Jordanië, Saoedi-Arabië, de Verenigde Arabische Emiraten en Syrië. Allemaal landen met hete zomers, stellen de wetenschappers, die extremer worden door klimaatverandering. Maar het zou ook andere verklaringen kunnen hebben. Bijvoorbeeld dat het effect van luchtverontreiniging daar sterker is dan in andere landen.
Hittegolven
Hoofdonderzoeker Wafa Abuelkheir Mataria schrijft dat het onderzoek geen direct causaal verband aantoont tussen temperatuurstijging en meer kankerdiagnoses, enkel een trend die doet vermoeden dat de twee metingen iets met elkaar te maken hebben. Volgens Nawrot is de studie echter te zwak om er direct harde, biologische conclusies aan te verbinden. ‘Het is een ruwe analyse van trends op nationaal niveau, geen studie naar individuele gevallen. Daarvoor zou je grondig op persoonsniveau moeten kijken naar de blootstelling aan kankerverwekkende stoffen en het aantal dagen doorgebracht in hogere temperaturen. Je moet de studie dus vooral zien als hypothese-genererend, en de resultaten vooral niet overinterpreteren.’
‘Hitte leidt ook tot meer sterftes door hart- en vaatziekten. Dat gaat een veel groter probleem worden’
Wel werpt de vondst een schril licht op de kwetsbaarheid van vrouwen in gebieden die door klimaatverandering steeds warmer worden. Dat zijn niet alleen gebieden in het Midden-Oosten en Noord-Afrika, ook dichter bij huis slaat het broeikaseffect flink toe. Uit een jaarlijks klimaatrapport van de Europese organisatie Copernicus en de Wereld Meteorologische Organisatie blijkt dat Europa het snelst opwarmt van alle continenten. Al sinds het einde van de vorige eeuw stijgt de temperatuur twee keer zo hard als het wereldwijde gemiddelde, en afgelopen jaar kreeg de helft van ons continent te maken met recordtemperaturen.
Nawrot geeft aan dat de risico’s van hitte net zozeer voor Europa gelden als voor het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Alleen denkt de hoogleraar dat een toename van kankerdiagnoses niet het voornaamste probleem is waarmee we als mensheid te maken zullen krijgen. ‘Het gevaar van hittegolven is op andere medische gebieden veel groter. Hitte leidt bijvoorbeeld tot meer sterftes door hart- en vaatziekten. Dat gaat een veel groter probleem worden.’
