De impact van vliegenmigratie werd lang over het hoofd gezien. Onterecht, want migrerende vliegen hebben veel invloed op het ecosysteem: van vogeltrek tot bodemgezondheid.
Beeld: De witte halvemaanzweefvlieg (Scaeva pyrastri) komt veel voor in Nederland en België.
Terwijl ik over een bloemrijke weide aan de oostkust van Cyprus liep, kon ik mijn auto in de verte nauwelijks zien. De lucht hing vol met kleine zwarte puntjes, die me als kogels voorbijschoten. Ik trok mijn autodeur razendsnel open en haalde opgelucht adem eens ik binnen zat. Ik werd omringd door miljoenen vliegen, te midden van de meest ongelofelijke migratie die ik ooit gezien had.
De migratiecamera’s die mijn team en ik gebruikten om de insecten te volgen, telden bijna zesduizend vliegen per meter per minuut. Je wilt snel genoeg dekking zoeken als je geraakt wordt door een vlieg die – geholpen door de wind – meer dan veertig km/u vliegt.
Al die vliegen hadden net minstens honderd kilometer afgelegd over de open zee, van het Midden-Oosten tot Cyprus. Die reis maakt deel uit van hun voorjaarsmigratie richting Noord-Europa.
Vlinders en libellen zijn de bekende insectenmigranten, maar niet omdat ze met zoveel zijn. Die titel is voor de vliegen weggelegd. Ik heb alle insecten die migreren via Cyprus en de Pyreneeën bestudeerd. Vliegen vormen bijna negentig procent van alle migranten. Toch zien wetenschappers hun ecologische rol consistent over het hoofd en wordt hun ecologische bijdrage sterk ondergewaardeerd.
Plaag
Mijn collega’s en ik wilden daar verandering in brengen. We hebben maandenlang geschreven bronnen verzameld over de migratie van vliegen van over heel de wereld. Ons onderzoek, dat nu in Biological Reviews verschenen is, kan onze opvatting over vliegen voor altijd veranderen. Tot voor kort was niet bekend in welke mate vliegen migreerden, hoewel ze de talrijkste en ecologisch gezien de belangrijkste migranten op aarde zijn.
De migratie van vliegen maakt al millennia lang deel uit van de geschreven geschiedenis van de mens. Wanneer Mozes’ aanhangers niet vrijgelaten worden in het boek Exodus, stuurt God een vliegenplaag om hem van gedachten te doen veranderen. Vervolgens laat God de vliegen verdwijnen tot ‘er geen enkele meer overblijft’. Die laatste Bijbelse quote is belangrijk.
Als die vliegen onterecht geïdentificeerd waren als eendagsvliegen afkomstig uit de Nijl, bekend om hun massale zwermen, zou dat te verklaren zijn. Hun uitgeputte lichamen zouden in dat geval dagenlang blijven liggen. Maar omdat ze allemaal spoorloos verdwenen, kan dat citaat wijzen op een grote vliegenmigratie. Egypte ligt namelijk op een belangrijke migratieroute van vliegen. Dus wellicht was vliegenmigratie belangrijk genoeg om het onderwerp te zijn van een goddelijke tussenkomst.
Vliegen migreren om zich voort te planten en om seizoensgebonden voedselbronnen te benutten. Over de hele wereld zijn het vooral de vrouwtjes die migreren. Hun migratie is waargenomen hoog in de Himalaya, op schepen honderden kilometers van de kust in de Golf van Mexico en met miljoenen tegelijk tijdens hun migratie door West-Europa. Tijdens veldonderzoek op de Malediven zag ik tot mijn verbazing een Forcipomyia-mug die zich met haar zachte voethaartjes vastklampte aan de vleugels van een libel — en zo meeliftte over de Indische Oceaan.
Vitale functies
Vliegen zijn belangrijk voor de planeet en voor ons. Geen enkele andere groep van migrerende dieren (inclusief gewervelden zoals de zoogdieren) zijn ecologisch zo divers als vliegen. Meer dan de helft (62%) van alle migrerende vliegen, inclusief zweefvliegen, is een bestuiver. Zonder hen zou de productie van voedingsgewassen afnemen.
Als ze migreren, vervoeren en verspreiden vliegen pollen van bloem tot bloem. Dit kan planten helpen zich aan te passen aan de klimaatverandering door genetische diversiteit te behouden.
Veel migrerende vliegensoorten (34%) breken organisch materiaal af. Zo zorgen ze ervoor dat de planeet niet vol rottende karkassen en dierlijke mest ligt. Een studie toont aan dat de larven van slechts vijftig huisvliegen (Musca domestica) – net zoals de biologisch gezien vergelijkbare en even talrijke herfstvlieg (Musca autumnalis), die met miljoenen door het zuiden van de Pyreneeën migreert – tot wel 444 kilo varkensmest kunnen afbreken.
Maar de ecologische impact van vliegen is niet alleen positief. Uit mijn recentste onderzoek blijkt dat monocultuurgewassen veel voedsel bieden voor bepaalde migrerende vliegsoorten die vervolgens kunnen uitgroeien tot een plaag. Sommige soorten zijn dragers van ziektes, zoals muggen die grote afstanden afleggen en ziektes zoals malaria meenemen.
Maar migrerende vliegen hebben ook een immens positieve impact op de planeet. In Zuid-Engeland eten larven van zweefvliegen elk jaar talloze bladluizen op. Insectenmigratie is de belangrijkste weg voor de verspreiding van voedingsstoffen over het land. Planten hebben die voedingsstoffen nodig om te groeien. Het merendeel van de insecten die die voedingsstoffen vervoeren, zijn vliegen.
Wanneer biljoenen migrerende vliegen sterven, laten ze waardevolle stoffen zoals fosfor en stikstof achter. Planten hebben die stoffen nodig om te groeien. Ze kunnen ook van vitaal belang zijn voor de bodemgezondheid. Trekvogels vertrekken vaak gelijktijdig met de migrerende vliegen, mogelijk omdat ze de insecten onderweg als voedsel gebruiken.
Het belang van vliegenmigratie dringt nu pas tot ons door. Hopelijk is het nog niet te laat om hen te beschermen. Een Duitse studie vond dat het aantal bladluis-etende migrerende zweefvliegen over de laatste vijftig jaar met 97% gedaald is. Minder bladluis-etende zweefvliegen betekent meer gewas-etende bladluizen en minder bestuivers. Dus dat is een beangstigende statistiek die drastische gevolgen zou kunnen hebben.
Toch is er nog hoop. Die magnifieke migrerende vliegen krijgen zoveel jongen dat als we de landschapsconnectiviteit (hoe verschillende stukken natuur met elkaar verbonden zijn, red.) verbeteren, het pesticidegebruik verminderen en een geschikte habitat voorzien, het aantal zich snel kan herstellen. We hebben vliegen net zo hard nodig als de lucht die we inademen. Wanneer je de volgende keer dat een vlieg op je raam ziet zitten, laar haar dan alsjeblieft vrij. Ze heeft nog een lange weg af te leggen en nog belangrijk werk te verrichten.
Dit artikel verscheen eerder in The Conversation. Vertaling: Lisa Vanroye.
