Geknal vuurwerk zindert nog lang na voor vogels

Het nieuwe jaar komt eraan, en dat betekent vuurwerk. Fijn voor wie van lichtspektakel houdt, maar een nachtmerrie voor vogels en andere dieren, en niet enkel op oudejaarsavond. GPS-data verzameld bij ganzen laat zien dat de dieren het weken later nog moeilijk hebben als gevolg van vuurwerk.

Een onderzoek met radar uit 2011 liet zien hoe grote groepen vogels in paniek wegvluchten van vuurwerk op Oudejaarsavond. 'We wilden meer weten wat erna gebeurt,' vertelt onderzoeker Andrea Kölzsch, verbonden aan het Max Planck Institute of Animal Behavior en gespecialiseerd in de ecologie van trekkende vogels. 'Keren ze gewoon terug, of is er meer aan de hand?' Samen met een groep wetenschappers uit Nederland, Denemarken en Duitsland volgde Kölzsch acht jaar lang de bewegingen van vier soorten trekkende ganzen die in onze streken overwinteren. (kolgans, taigarietgans, brandgans en kleine rietgans) Uit data van 347 individuen bleek dat de opschudding door vuurwerk hun gedrag nog wekenlang beïnvloedt.

Normaal gezien verpozen ganzen 's avonds op het water om zoveel mogelijk energie te besparen, aldus Kölzsch. Vuurwerk echter verstoort hun nachtrust ernstig. 'Onze data omvat de periode voor en na Oudejaar. We zien dat zodra het vuurwerk begint de ganzen opvliegen. Vaak vluchten ze van de ene plek naar de andere, want er zijn dat moment overal knallen en lichtflitsen. Gemiddeld vliegen ze vijf tot zestien kilometer die nacht, maar een enkele keer wel vijfhonderd kilometer, een afstand die ze anders nooit afleggen in de winter. Ze stijgen ook hogerop, tussen veertig en honderdvijftig meter extra. In geen enkel geval keren ze terug naar de plek waar ze zich voorheen ophielden.'

Moeite met aansterken

De impact van vuurwerk op vogels blijft relatief lang na Oudejaarsavond voelbaar. De verstoring die al dat geknal veroorzaakt komt op een slecht moment voor de dieren, midden in de winter wanneer voedsel schaars is. 'De energiehuishouding van ganzen in de winter is krap. We hebben hun fourageergedrag tot twaalf dagen na Nieuwjaar bestudeerd, en het blijkt dat ze in die periode tot tien procent meer tijd besteden aan het zoeken van voedsel. Winterdagen zijn kort, ze spenderen dus bijna elk moment dat er licht is aan eten om hun batterijen weer op te laden om zo het verlies aan energie van die ene nacht vluchten weer goed te maken. Als de winter mild is lukt dat wel, maar gedurende strenge winters dreigen de ganzen in de problemen te komen.'

Uit het onderzoek vallen geen conclusies af te leiden van wat vuurwerk met andere dieren doet, vertelt Kölzsch. 'Vogels die bejaagd worden zoals ganzen zijn extra gevoelig aan knallen en licht. Maar iedereen die zelf een huisdier heeft weet dat dieren bang zijn wanneer 's nachts plots de hel los breekt op een moment dat het anders rustig is.'

Ene knal na de andere

De studie van Kölzsch en haar collega's laat zien dat vuurwerk niet enkel op Oudejaarsavond negatieve gevolgen heeft voor vogels, maar nog lang erna. Dat weerlegt het argument dat het maar om een enkele nacht gaat, stelt Kölzsch. Ze beseft dat een totaalverbod op vuurwerk niet haalbaar is, maar een compromis zou mogelijk moeten zijn. Want ook minder vuurwerk heeft een impact. 'In het coronajaar 2020 verbood Nederland vuurwerk bij de jaarwisseling, en werd er slechts een derde afgeschoten van wat er normaal op Oudejaar de lucht in gaat. Toch reageerde twee van de vier onderzochte soorten op dezelfde manier. Voor hen maakt het niet uit, zelfs weinig vuurwerk schrikt hen al op.'

'Een verbod omheen beschermde natuurgebieden en plekken met veel vogels zou al helpen. Ook het centraliseren van vuurwerk kan werken. Dat hoeft niet per se één groot centraal vuurwerk te zijn, maar als het al binnen de steden kan blijven is al heel wat. Dat geeft vogels tenminste een plek om naar toe te vluchten. Nu worden ze door de ene knal na de andere opgejaagd.'