Zelfverwonding bij studenten is te voorkomen

Eén op zeven studenten begint met zelfverwonding tijdens de studententijd. Nieuw onderzoek maakt duidelijk wie risico loopt en wanneer. Via een mentale fitheidstest aan de start van het eerste jaar en via een smartphone app kunnen we op tijd ingrijpen om zelfverwonding te voorkomen.

Een groot misverstand is dat zelfverwonding dient om aandacht te vragen, terwijl studenten die zichzelf verwonden hier juist niet mee te koop willen lopen. Begrijpelijk, want er heerst immers een intens taboe op het onderwerp. Zelfverwonding is echter een signaal dat het moeilijk gaat.

Zelfverwonding is een manier om met negatieve gevoelens, gedachten, en/of stress om te gaan

Zelfverwonding komt vaak voor bij studenten

In samenwerking met de Wereldgezondheidsorganisatie onderzochten we zelfverwonding bij meer dan 20.000 studenten wereldwijd. Dit gedrag komt vrijwel even vaak voor bij jongens als bij meisjes. Ongeveer 8% van de ondervraagde eerstejaarsstudenten rapporteerden dat ze zichzelf verwond hebben in het afgelopen jaar. Daarnaast begint 1 op 7 met zelfverwonding tijdens de studententijd. Ongeveer de helft hiervan stelt frequent zelfverwondend gedrag. In Vlaanderen gaat dit over meer dan 15.000 studenten.

Zelfverwonding zorgt ervoor dat de aandacht verschuift van negatieve gevoelens, donkere gedachten, en/of stress naar het fysieke letsel. Daarnaast komen tijdens de zelfverwonding stoffen vrij, zoals adrenaline, die zorgen voor een verdoofd en roesachtig gevoel. Na een gevoel van opluchting op korte termijn, steken nadien negatieve gevoelens als schaamte en zelfkritische gedachten de kop op, met opnieuw een verhoogd risico op zelfverwonding. Hierdoor kan zelfverwonding leiden tot een negatieve vicieuze cirkel waarin jonge mensen gevangenzitten.

Het zijn studenten met een spreekwoordelijke rugzak. Die maakt hen minder veerkrachtig om met de uitdagingen van de studententijd om te gaan

Wie loopt risico en wat kunnen we doen

Om te weten wie risico loopt, volgde ik voor mijn doctoraat duizenden jongvolwassenen doorheen hun studententijd. Wat bleek: er is nooit één reden waarom een student zichzelf verwondt. Dit maakt het voorspellen van zelfverwonding complex. Vaak is het een combinatie van vele factoren, zoals verwaarlozing, misbruik, moeilijkheden in seksuele oriëntatie, gepest worden, mentale stoornissen, en het ontbreken van sociale steun. In zekere zin zijn het studenten met een spreekwoordelijke rugzak. Die maakt hen minder veerkrachtig om met de uitdagingen van de studententijd om te gaan. Een veranderende omgeving, identiteitsproblemen, prestatiedruk, en onzekerheid over de toekomst zorgen ervoor dat dit niet voor iedereen de tijd van hun leven is.

Aan de hand van een online vragenlijst aan de start van het eerste jaar berekenen we het risico dat een student begint met zelfverwonding.

Door de bagage die studenten meedragen in kaart te brengen via een mathematisch model, zijn we in staat te voorspellen wie risico loopt. Hierdoor kunnen we studenten die een duwtje in de rug kunnen gebruiken tijdig in beeld brengen. In de realiteit zou dit praktisch kunnen door een mentale fitheidstest te introduceren in de overgang naar het hoger onderwijs. Betere ondersteuning van studenten zou het ontstaan van zelfverwonding met de helft kunnen voorkomen. Dit is belangrijk want zelfverwonding is een risicofactor voor een latere zelfdodingspoging bij jonge mensen.

Hun smartphone zal de psycholoog niet vervangen, maar kan wel ingrijpen wanneer het nodig is

Hoe de smartphone het verschil kan maken

Nu hoor ik je denken: wat met jongvolwassenen voor wie we zelfverwonding niet kunnen voorkomen? Hier stelt zich een probleem: de drempel om hulp te zoeken is hoog en wachtlijsten zijn nog steeds (te) lang. Wat je wellicht nog niet wist: zodra jongvolwassenen overwegen om zich te verwonden duurt het minder dan 30 minuten vooraleer ze dit effectief doen. Dat is snel. We moeten dus meteen ingrijpen wanneer het knipperlicht van groen naar oranje springt, maar voor het op rood springt en het te laat is.

Voor studenten die aan zelfverwonding doen, bepalen we via vragen op hun smartphone wanneer ze acuut risico lopen om zichzelf te verwonden in het dagelijkse leven.

Helaas is het voor hulpverleners niet mogelijk om de therapiekamer te verlaten en steun te bieden in hoog-risico momenten. Hun smartphone kan dit wel en zit in hun broekzak. Via een beveiligde app brachten we de emotionele wereld en denkpatronen van studenten die zichzelf verwonden in kaart. Hierdoor weten we dat steun bieden nodig is als studenten aangeven zelfverwondingsgedachten niet te kunnen weerstaan. Hun smartphone zal de psycholoog niet vervangen, maar kan wel ingrijpen wanneer het nodig is.

Dit kan praktisch door alternatieven, zoals hardlopen of een ademhalingsoefening, voor te stellen om emoties te reguleren of door te motiveren om sociale steun te zoeken. Verder onderzoek is echter nodig, nu meer dan ooit. Wat acuut risico bepaalt en werkt, varieert immers tussen personen.

Met dit soort vragen kunnen we achterhalen wat voor een specifieke student triggers zijn voor zelfverwonding. Bron: Glenn Kiekens via Het Daily Project

Ook jij kan helpen

Jij kan als ouder, vriend, of lief helpen door het gesprek aan te gaan. Niet te veroordelen, maar te luisteren en bezorgdheid te uiten. Vraag niet meteen om te stoppen met zelfverwonding. Het is vaak de enige overgebleven strategie om met psychische pijn om te gaan. Vraag wel of jij iets kan doen om de rugzak te verlichten en motiveer om professionele hulp te zoeken. Sociale verbondenheid werkt immers beschermend en doorbreekt het isolement. Blijf ten slotte goed voor jezelf zorgen, want weten dat een geliefde zichzelf verwondt kan heftig zijn. Zelfzorg is de boodschap voor alle betrokkenen!

Meer informatie of nood aan een gesprek

Als je met verdere vragen zit, kan je een kijkje nemen op de website van de Stichting Zelfbeschadiging (https://www.zelfbeschadiging.nl/). Heb je na het lezen van dit artikel nood aan een gesprek, neem dan contact op met teleonthaal via het nummer 106 of https://www.tele-onthaal.be/. Als je donkere gedachten ervaart, kan je contact opnemen met de Zelfmoordlijn via 1813 of https://www.zelfmoord1813.be/

Glenn Kiekens is genomineerd voor de Vlaamse PhD Cup. Ontdek meer over zijn onderzoek op www.phdcup.be.