De laatste jaren krijgt het thema van respectvolle zorg en tegengaan van geweld tijdens de bevalling – ook wel obstetrisch geweld genoemd – meer en meer aandacht. Wat is het en wat kunnen we ertegen doen?
Wat is obstetrisch geweld?
Er zijn columns aan gewijd, Facebook-groepen voor opgericht en in het parlement werd recent een informatieverslag over obstetrisch geweld besproken. Maar wat betekent die term eigenlijk? Het schoentje wringt al bij de terminologie. Obstetrisch geweld is een term die geen eenduidige definitie kent. De beweging tegen obstetrisch geweld groeide vanuit Latijns-Amerika in het begin van de jaren 2000, vanuit de overtuiging dat vrouwen tijdens de bevalling systematisch gebrekkige en hardhandige zorg kregen. Het wordt dan ook beschouwd als gendergerelateerd geweld. De Wereldgezondheidsorganisatie gebruikt een meer neutrale term om deze problematiek aan te kaarten, namelijk “misbruik en respectloze zorg”. Deze term is zeer breed en dekt onder meer ongepaste opmerkingen tijdens de bevalling, vaginale onderzoeken zonder toestemming, een vaginale knip zetten zonder toestemming, fysiek geweld (zoals hardhandig vasthouden of slaan), en verwaarlozing (te laat of geen zorg bieden). Afhankelijk van hoe onderzoekers vrouwen bevragen zien we dat de percentages van het aantal vrouwen dat zich misbruikt of respectloos behandeld voelt, varieert. Cijfers uit België variëren tussen de 8% en 30%. Die studies hebben vooralsnog een eerder beperkte steekproef of zijn gebaseerd op online bevragingen waardoor ze maar een beperkte groep hebben bereikt. Bijkomend hangen de resultaten zeer erg af van het woordgebruik. Grotere studies met een representatieve steekproef én met op wetenschap gestoelde vragen, zijn dan ook nodig.
Door wie en wanneer?
Als we naar de verloskundige praktijk in België kijken, zien we dat verschillende zorgverleners (vroedvrouw, gynaecoloog, anesthesist, neonatoloog, psycholoog, diëtist, …) vaak samen voor de zorg van de zwangere vrouw instaan. Terwijl continuïteit en één op één zorg belangrijk is in de geboortezorg, hebben we al die verschillende disciplines nodig. Er is een stijgend aantal gecompliceerde zwangerschappen (zo zijn er meer vrouwen met overgewicht en worden vrouwen vaker op een latere leeftijd zwanger) en dat vraagt om een gespecialiseerde aanpak door verschillende zorgverleners. Hierbij mogen we niet vergeten dat we in België bij de beste van de wereld horen als we kijken naar de gezondheidsuitkomsten van moeder en kind.
Overbehandeling is een diep geworteld probleem in vele takken van de gezondheidszorg
Maar wie is dan juist betrokken bij respectloze zorg of misbruik tijdens de bevalling ? Uit onderzoek weten we dat ervaringen van misbruik of respectloze zorg vaak niet gelinkt kunnen worden aan één specifieke zorgverlener, discipline of instelling. Een studie uit België toonde bijvoorbeeld aan dat vrouwen zich respectloos behandeld voelen wanneer ze voor en tijdens de bevalling niet worden geïnformeerd over interventies (zoals het zetten van een vaginale knip), maar evengoed als ze bij het geven van borstvoeding hardhandig worden geholpen door het vastnemen van de borst en tepel. Bovendien is respectloze zorg en misbruik bijna altijd gelinkt aan problemen in het hele gezondheidssysteem, door bijvoorbeeld een te kort aan zorgverleners, slechte organisatie van zorg of gebrekkige opleiding. Onderzoek leert ons ook dat er op elk moment (zwangerschap, bevalling en na de geboorte) respectloze zorg of misbruik kan plaatsvinden. Belangrijk is ook om breder te kijken dan de geboortezorg, ook in andere sectoren zien we dat patiënten misbruik ervaren of aangeven dat ze zich niet respectvol behandeld voelen. Tijdens de covid-19-pandemie kwamen bijvoorbeeld verschillende wanpraktijken van de behandeling van ouderen in woonzorgcentra aan het licht.
Wat kunnen we eraan doen?
Uit een onderzoek van de Universiteit Gent zien we dat ervaringen van misbruik en respectloze zorg tijdens de bevalling vaak te maken hebben met een gebrek aan communicatie en inspraak. Als medische handelingen worden uitgelegd en beslissingen in overleg worden genomen, worden deze zelden als geweld of misbruik ervaren. Het onderzoek toonde aan dat één op drie vrouwen aangeeft dat de communicatie met zorgverleners moeilijk verliep en dat ze te weinig betrokken was bij de genomen beslissingen voor en tijdens de bevalling. Inzetten op een betere communicatie en betrokkenheid van de vrouw bij het nemen van beslissingen tijdens de bevalling kan dus een eerste stap zijn om meer respectvolle zorg aan te bieden.
Tijdens de zwangerschap moet er dan ook de ruimte zijn om de bevalling te bespreken, en hierbij te luisteren naar de voorkeuren en verwachtingen van de vrouw. Ook het bevragen van eerdere (negatieve) ervaringen met de zorg en/of het meemaken van geweld horen bij dit gesprek. Op die manier kan zorg op maat echt mogelijk zijn. Meer onderzoek is echter ook nog nodig om te weten welke informatie omtrent medisch ingrijpen best al tijdens de zwangerschap wordt besproken en op welke manier. Men kan immers onmogelijk alle mogelijke complicaties en interventies op voorhand bespreken. Het gaat hierbij bovendien om een moeilijke balans. Vrouwen moeten gesterkt worden in hun eigen kunnen, maar tegelijk moet men begrijpen dat een bevalling (en de periode erna) heel onvoorspelbaar zijn. Ook met de perfecte voorbereiding kan een bevalling eindigen in een spoedkeizersnede of kan de borstvoeding niet lopen zoals gewenst.
Daarnaast zal het beter monitoren van interventies tijdens de bevalling (zoals induceren, een knip of keizersnede) een belangrijk stap zijn in het verbeteren van de zorg. Indien die interventies nodig zijn, moet dat de gezondheid van moederen kind ten goede komen. De grote variatie tussen ziekenhuizen wat betreft het aantal interventies tijdens de bevalling doet ons vermoeden dat er wellicht ook andere factoren (zoals werkdruk, persoonlijke voorkeur van de zorgverlener of vrouw zelf, financiering…) een rol spelen. Maar ook hier moeten we weer naar de gehele gezondheidssector kijken. Overbehandeling is een diep geworteld probleem in vele takken van de gezondheidszorg. Naast een betere interactie tussen de patiënt en zorgverlener zullen veranderingen in het gehele systeem nodig zijn.
Als laatste is het perspectief van de zorgverleners en hun omkadering essentieel in dit verhaal. Zij maken deel uit van het systeem en enkel door ook hun stem mee te nemen kunnen we doelgericht interventies opzetten om de zorg in al zijn facetten te verbeteren.
Bronnen
- Ferrão AC, Sim-Sim M, Almeida VS, Zangão MO. Analysis of the Concept of Obstetric Violence: Scoping Review Protocol. J Pers Med. 2022 Jun 30;12(7):1090. doi: 10.3390/jpm12071090. PMID: 35887585; PMCID: PMC9323415.
- Lazzerini M. et al., Quality of facility-based maternal and newborn care around the time of childbirth during the COVID-19 pandemic: online survey investigating maternal perspectives in 12 countries of the WHO European Region. Lancet Reg Health Eur. 2022 Feb;13:100268. doi: 10.1016/j.lanepe.2021.100268. Epub 2021 Dec 24. Erratum in: Lancet Reg Health Eur. 2022 Jul 22;19:100461. PMID: 34977838; PMCID: PMC8703114
- Armstrong, N. (2021), Overdiagnosis and overtreatment: a sociological perspective on tackling a contemporary healthcare issue. Sociol Health Illn, 43: 58-64. https://doi.org/10.1111/1467-9566.13186
- Amjahad Anissa, Chiara Cosentino, Fabienne Richard, Florence Guiot, Julie Servais, Michèle Warnimont « Les conditions d’accouchement en Belgique francophone avant
