Meer dan de helft van de wereldwijde orkapopulaties dreigen te verdwijnen door historische vervuiling met PCB’s.
PCB’s bedreigen meer dan de helft van de orkapopulaties in hun voortbestaan. Dat meldt een internationaal team onderzoekers in het vakblad Science.
De productie en het gebruik van PCB’s of polychloorbifenylverbindingen is al meer dan dertig jaar geleden aan banden gelegd. Ze hebben een nadelige impact op de hormoonhuishouding en het immuunsysteem van zoogdieren, en kunnen kanker veroorzaken. De stoffen werden onder meer in isolatie- en koelvloeistoffen, smeermiddelen en brandvertragers gebruikt. Doordat PCB’s erg moeizaam afbreken, zijn ze nog steeds aanwezig in het milieu.
De wetenschappers verzamelden data over PCB-concentraties in meer dan 350 orka’s wereldwijd. In sommige dieren vonden ze concentraties tot 1300 milligram per kilogram vet, waar de stoffen zich opstapelen. Dat terwijl uit eerder onderzoek blijkt dat concentraties van 50 milligram per kilogram al tot vruchtbaarheidsproblemen en verstoring van het immuunsysteem kunnen leiden.
Met behulp van computermodellen simuleerden ze vervolgens de effecten van de PCB’op de voortplanting en de sterfte voor de komende honderd jaar. Daarvoor baseerden ze zich onder meer op onderzoek in het lab naar de effecten van PCB’s op immuuncellen van orka's en op onderzoek naar de effecten van PCB’s op de vruchtbaarheid bij andere diersoorten, zoals nertsen en zeehonden.
Meer dan de helft van de populaties bleek bedreigd. ‘Vanaf PCB-concentraties van zo’n 30 milligram per kilogram vet zien we dat populaties niet meer in omvang toenemen of zelfs afnemen’, licht onderzoeker Jean-Pierre Desforges (Aarhus University) toe. ‘De zwaarst getroffen populaties krimpen jaarlijks met één à twee procent.’
Een slimme orka eet haring
Niet alle orkapopulaties doen het even slecht en daar zijn twee belangrijke verklaringen voor.
Niet alle gebieden zijn even sterk vervuild. ‘Dat heeft vooral te maken met historische aanwezigheid van PCB-productie, -gebruik en -opslag’, zegt Desforges. Vooral in de wateren rond Brazilië, in de Straat van Gibraltar en rond het Verenigd Koninkrijk is het probleem het grootst. Volgens de onderzoekers zijn de orkapopulaties daar gehalveerd sinds de introductie van PCB’s. Rond de Britse Eilanden komen volgens de wetenschappers nog maar een tiental dieren voor.
Daarnaast eten niet alle orka’s hetzelfde. PCB’s stapelen zich op doorheen de voedselketen. In die keten staat de orka aan de top. Vooral orkapopulaties die zich voeden met roofdieren zoals zeehonden, tonijn en haaien, die zelf al hun portie vervuiling hebben opgestapeld, krijgen het moeilijk. Dieren die lager in de voedselketen vissen, en bijvoorbeeld vooral haring of makreel eten, doen het beter. ‘De combinatie van nabijheid tot vervuiling en dieet bepaalt de impact’, zegt Desforges.
Orka’s beschikken over een dikke vetlaag. ‘Van daaruit komen opgestapelde gifstoffen in het bloed terecht bij voedseltekorten’, zegt walsvisexpert Jan Haelters (KBIN), die niet bij het onderzoek betrokken was. ‘Ze worden ook doorgegeven via de moedermelk.’ Dat de zeezoogdieren zich traag voortplanten, is ook een nadeel. ‘Bij kleine groepen is sterfte van de jongen een groot probleem. Sommige groepen bestaan nog omdat de dieren lang leven (tot ruim zeventig jaar, red.), maar zonder jongen zullen ze binnen enkele tientallen jaren volledig verdwenen zijn.’
Om dat te vermijden, zijn volgens Desforges meer inspanningen nodig om PCB-vervuiling beter in kaart te brengen, te vermijden of op te ruimen. ‘Dit is geen opgelost probleem.’
