‘Wetenschappen’, ‘Arts’, ‘gamma’, ‘STEAM’: het zijn allemaal termen die wetenschappelijke domeinen afbakenen. Hoe brengen we het terrein het best in kaart? Wetenschapsfilosoof Sylvia Wenmackers (KU Leuven) doet een voorstel - en droomt ondertussen van een nieuw woord dat wetenschap en kunst overvleugelt.
Binnenkort gaan de universiteiten – corona volente – weer van start. De kranten zullen dan weer rapporteren over tendensen in studiekeuzes. Daarbij valt het me ieder jaar op hoe journalisten de term ‘wetenschappelijke richtingen’ gebruiken: daarmee verwijzen ze namelijk enkel naar natuur-, ingenieurs- en medische wetenschappen. Nochtans omvat de Nederlandstalige term ‘wetenschap’ ook de cultuurwetenschappen. Ook het Duits en andere Germaanse talen hebben een brede, overkoepelende term voor wetenschap. Alle zwartgedrukte disciplines in onderstaande figuur zijn dus wetenschappen: wat een rijkdom!
De figuur geeft een mogelijke landkaart van de wetenschappen (met dank aan Bert Seghers voor de aanzet). Ze is enkel bedoeld als een eerste terreinverkenning, niet als definitieve verkaveling. De opdeling in faculteiten is bijvoorbeeld niet aan alle universiteiten dezelfde en bovendien veranderen vakgebieden in de loop van de tijd. Zelfs de grote opdeling in de interessedomeinen ‘natuur’ en ‘cultuur’ is niet absoluut. Wiskunde kan bijvoorbeeld ook gebruikt worden om sociale en culturele patronen te beschrijven, aardrijkskunde bevat belangrijke aspecten van de menselijke cultuur en geschiedenis en zowel de technische wetenschappen (ingenieurswetenschappen) als de geneeskunde zijn gericht op menselijke toepassingen.
Merk ook op dat er een zekere continuïteit bestaat tussen de boven- en onderkant van de lijst met wetenschappen op de kaart: de logica speelt bijvoorbeeld ook een centrale rol in de filosofie.
De kaart maakt gebruik van de Nederlandse indeling in alfa-, bèta- en gammawetenschappen, die respectievelijk staan voor de geesteswetenschappen, exacte wetenschappen en de gedragswetenschappen. Ook deze indeling is niet universeel. Aan de Universiteit Gent bijvoorbeeld duidt gamma de biomedische wetenschappen aan. En in 2001 voerden de Verenigde Staten een nieuwe groepering in: STEM (Science, Technology, Engineering and Mathematics) combineert de bètawetenschappen met ingenieurswetenschappen.
Aanhangers van het STEAM-idee breiden het acroniem STEM uit met de A van Arts
Rechts onderaan staat er nog een vierde Griekse letter op de kaart: kappa, die naar de kunsten verwijst. In het Engels wordt de Faculteit Letteren Faculty of Arts genoemd. Dat zou begrepen kunnen worden alsof er kunstpraktijk onderwezen wordt, maar dat is niet zo. Menswetenschappers bestuderen menselijke kunstvormen, zoals natuurwetenschappen natuurlijke fenomenen onderzoeken.
Toch is er een zekere mate van continuïteit van de cultuurwetenschappen met de kunsten zelf. Sommige wetenschappelijke tradities produceren literair hoogstaande teksten. Daarnaast is er een stroming die de exacte wetenschappen wil verbinden met de kunsten. Aanhangers van het STEAM-idee breiden het acroniem STEM uit met de A van Arts. In dit geval staat Arts wél voor de kunsten zelf, niet de kunstwetenschappen. Hoewel ook een integratie van de cultuurwetenschappen de didactiek van STEM-vakken ten goede kan komen, is dat niet waar STEAM momenteel voor staat.
Het terrein is groot en nog niet alles is in kaart gebracht
In tegenstelling tot Germaanse talen maakt het Engels een scherp onderscheid tussen sciences en humanities. De menswetenschappen (of geesteswetenschappen) zijn dus wel een wetenschap, maar geen science. Dat is niet altijd zo geweest: David Hume en andere 18de-eeuwse Britse filosofen noemden de menswetenschappen moral sciences. Omgekeerd wordt de term ‘wetenschap’ in het Nederlands soms in engere zin gebruikt, net als in het Engels. Een ‘Faculteit Wetenschappen’ omvat bijvoorbeeld alleen natuurwetenschappen. Zo wordt de brede term niet alleen in kranten, maar ook door universiteiten zelf verengd.
Ik pleit ervoor om de brede betekenis van ‘wetenschap’ te behouden. Misschien moeten we zelfs groter durven dromen. Ik droom van een woord – geen chimerisch acroniem, maar een integraal woord – dat wetenschap en kunst overvleugelt. Op de bijbehorende landkaart stel ik me verwondering en inzicht voor als twee grote plateaus met een vervaarlijk ravijn ertussen. Daaroverheen talloze bruggen en lianen, omringd door doodlopende wegen, onpeilbare spelonken en stukken ondoordringbare wildernis. Het terrein is groot en nog niet alles is in kaart gebracht. Het landschap is woest en het is prachtig.
