Stalen palen met elk 3.000 ton rotsen errond midden in onze Noordzee. Het lijkt een ramp voor de zandminnende pladijs, één van de belangrijkste soorten voor de visserij, maar recent onderzoek toont net het omgekeerde aan. Onder het wateroppervlak vormen de funderingen kunstmatige riffen die ‘fast food’ voorzien talloze vissen. Ook voor pladijs.
Wie 's avonds langs de Belgische kust wandelt, ziet in de duisternis honderden rode lichtjes aan de horizon knipperen. Ze zijn afkomstig van in totaal 399 windturbines die momenteel 10% van de elektriciteitsvraag in België dekken. Tegen 2050 moet de huidige Europese capaciteit nog vertienvoudigen. Het is dan ook cruciaal dat deze grootschalige ontwikkelingen geen negatieve gevolgen hebben voor het onderwaterleven, en dan vooral voor die soorten die wij vaak op ons bord terugvinden zoals pladijs.
Pladijs en kabeljauw zoeken eten bij de stenen van de erosiebescherming. © Johan Devolder - VLIZ
De indrukwekkende stalen windturbines rusten op funderingen die diep verankerd zijn in de zeebodem en reiken tot aan het wateroppervlak. Om het omliggende zand op zijn plaats te houden, worden rond de funderingen rots- en steenblokken gestort als erosiebescherming. Binnen korte tijd worden deze structuren bedekt een levendige gemeenschap van 'aangroeifauna' zoals mosselen en anemonen. Deze drukbezette plek trekt vissen, krabben en kreeften aan die op zoek zijn naar een smakelijke maaltijd en vormen zo echte kunstmatige riffen.
Maar wat betekent dit voor platvissen, die traditioneel een zanderige omgeving verkiezen? Hoe gaan zij om met die snel veranderende omgeving? Deze intrigerende vragen stonden centraal in mijn doctoraatsonderzoek dat de ecologie van pladijs in Belgische windmolenparken van naderbij heeft bekeken.
Fast food
Tot voor kort gingen onderzoekers ervan uit dat platvissen zoals pladijs geen voordelen konden halen uit de bouw van windmolenparken en dat ze de harde structuren dan ook bewust ontweken. Maar duikers die actief waren in de Belgische windmolenparken observeerden geregeld platvissen tussen de stenen van de erosiebescherming. Om dit mysterie uit te klaren ben ik richting de Belgische windmolenparken getrokken om er het gedrag en de verspreiding van pladijs te onderzoeken. En wat blijkt nu? Ze niet alleen aangetrokken tot de erosiebescherming, maar vissen die dicht bij de turbines werden gevangen, hadden ook een volledig ander dieet. De typische bodemdieren waar ze normaal verzot op zijn blijven bij deze vissen achterwege, terwijl ze wel gulzig alles verorberen die op de funderingen en rotsen groeit.
“Pladijzen eten nabij de windmolenturbines niet alleen anders, maar ook meer.”
Pladijzen vinden er niet alleen ander, maar ook meer voedsel. Dat bewijst een vergelijking van de maaginhoud bij pladijzen die op de erosiebescherming werden gevangen ten opzichte van hun soortgenoten die op het zand werden gevangen. Bij de eerste groep was de maag- en darminhoud groter dan die van de tweede groep. Het voedsel op de stenen is ook makkelijker bereikbaar voor de pladijs, aangezien ze niet moeten wroeten in het zand maar gewoon meteen kunnen toehappen. Je kan het daarom een beetje vergelijken met ‘fast food’, al is het eten in dit geval een pak gezonder.
Veilige haven
In de meeste windmolenparken is vissen verboden uit veiligheidsoverwegingen. Hierdoor kunnen ze dienen als een soort onbedoelde beschermde gebieden voor soorten die vaak ten prooi vallen aan visnetten. Ons onderzoek vond dan ook meer en grotere pladijzen in Belgische windmolenparken vergeleken met erbuiten, maar door de grote verschillen tussen de parken is dit voorlopig niet eenduidig. Aangezien er weinig echte beschermde gebieden zijn in de Noordzee, kunnen windmolenparken deze belangrijke rol deels op zich nemen. Let wel: windmolenparken mogen niet zomaar worden beschouwd als een alternatief voor beschermde gebieden. De productie van geluid door de turbines en de opwekking van elektromagnetische velden door de kabels kunnen bijvoorbeeld de communicatie verstoren tussen dieren. Het kan op dezelfde manier ook de detectie van voedsel bemoeilijken.
Op excursie
Een aantal pladijzen kregen een zendertje waarmee we hun doen en laten rondom de windmolens konden opvolgen. Overdag bleven de gezenderde vissen vooral dicht bij de turbines op de erosiebescherming, terwijl ze ’s nachts verder wegzwemmen. Omdat pladijs zijn grote ogen gebruikt om te jagen, eten ze enkel wanneer er genoeg licht is. Dit gedragspatroon toont aan dat ze overdag gerichte uitstapjes uitvoeren naar de windmolens en de rotsen om te eten en daarna terugkeren naar het zand. Op die manier profiteren ze van het verhoogde voedselaanbod rondom de turbine, terwijl ze in het omliggende zand ingegraven kunnen uitrusten.
Via een transponder kan ik communiceren met de apparatuur op de bodem die gebruikt wordt om de gezenderde vissen te volgen.
Oost, west, windmolenpark best?
De gezenderde verbleven gedurende de zomermaanden bijna onafgebroken in het windmolenpark en hadden vaak zelfs de voorkeur voor één bepaalde turbine. Tijdens de lente-, zomer en herfstmaanden is het er goed vertoeven om vervolgens in de wintermaanden aan voortplanting te denken. Dan gaat het in groep naar de zogenaamde paaigronden. Deze paaigronden bevinden zich voornamelijk in de Noordzee en het Engels Kanaal en hiervoor zwemmen pladijzen soms honderden kilometers ver. Ook onze vissen verdwenen in de wintermaanden uit het windmolenpark, maar de volgende lente vond meer dan een derde hun weg terug. Pladijzen hebben dus een sterk inwendig kompas waarmee ze hun ‘thuis’ kunnen terugvinden.
Pladijzen spenderen de zomer in het windmolenpark om te eten en keren na hun winterse paaimigraties terug het volgende voorjaar
De resultaten van dit onderzoek vormen een belangrijk stap om de effecten van windmolenparken op een grotere schaal te begrijpen. Daarnaast kunnen ze dienen bij de planning en bouw van nieuwe windmolenparken. Zo kan de erosiebescherming ontworpen worden zodat ook zandminnende soorten er zo goed mogelijk van kunnen profiteren. Op die manier vormen windmolenparken voor elke vis een oase in een zee van zand.
Jolien Buyse dingt mee naar de Vlaamse PhD Cup 2023. Ontdek meer over dit onderzoek op www.phdcup.be.
