Obesitasmedicijnen zoals Ozempic zijn ontwikkeld als levenslange behandelingen. Een nieuwe studie heeft in kaart gebracht dat de meeste mensen het medicijn na twee jaar niet meer gebruiken. Welke impact heeft dat?
Medicijnen die gewichtsverlies bevorderen, zoals semaglutide – bekend onder de merknamen Wegovy en Ozempic – zijn razend populair geworden voor de behandeling van obesitas. Ze zijn vooral effectief als mensen ze eeuwig blijven innemen. Dat is iets dat in de praktijk niet gebeurt. Uit een recente analyse, gepubliceerd in JAMA Network Open, blijkt dat het grote merendeel van de mensen na twee jaar stopt met de medicatie. Zo’n plotselinge beëindiging van de behandeling heeft vaak een tegengesteld effect op het gewichtsverlies en de gezondheidsvoordelen. Veel mensen die de medicatie gebruiken en de artsen die ze voorschrijven, twijfelen aan de werking ervan. Ook vragen ze zich af wat stoppen op lange termijn doet met hun gezondheid.
Hongergevoel komt terug
Er is steeds meer bewijs dat veel mensen met overgewicht gezond kunnen zijn. Toch is de relatie tussen gezondheid en gewicht complex. Obesitas wordt gelinkt aan verhoogd risico op zware aandoeningen. De nieuwe medicijnen, met de technische benaming glucagon-achtig peptide 1 (GLP-1) receptoragonist, zorgen voor aanzienlijk gewichtsverlies, verbeteren de cardiometabole gezondheid en behandelen diabetes type 2. Medicatie voor die laatste aandoening bevat een vorm van semaglutide, verkocht onder de naam Ozempic. Wanneer iemand plots met die medicatie stopt, kan het onderdrukte hongergevoel razendsnel terugkeren waardoor diegene weer bijkomt. Andere gezondheidsvoordelen van de medicatie, zoals een verminderde bloeddruk, kunnen verdwijnen als de behandeling wordt stopgezet.
De nieuwe studie onderzocht meer dan 120 000 mensen met en zonder diabetes type 2 die een GLP-1-medicijn innamen. Ze hadden allemaal overgewicht of obesitas en 61% van hen had diabetes type 2. De onderzoekers stelden vast dat de helft van de deelnemers de behandeling in het startjaar had stopgezet. In het tweede jaar was dat drie vierde van de deelnemers. De daling was zelfs nog groter bij de mensen zonder diabetes type 2: na twee jaar was 85% gestopt. Het onderzoek keek niet naar de effecten van het stoppen, maar uit eerdere onderzoeken blijkt dat bijkomen dan bijna onvermijdelijk is.
Om het gewicht stabiel te houden volstaat het niet om ‘gewoon’ je cravings te onderdrukken
Deze geneesmiddelen bootsen de darmhormonen die de vertering vertragen na. Ze geven ook een signaal aan het brein af dat het lichaam voldaan is, wat uiteindelijk de eetlust vermindert. ‘Die food noise (de mentale focus op een constant hongergevoel, red.) komt terug zodra de patiënten met de medicatie stoppen’, zegt Janice Jin Hwang, professor endocrinologie aan de universiteit van Noord-Carolina.
Om het gewicht stabiel te houden volstaat het niet om ‘gewoon’ je cravings te onderdrukken. Onderzoek toont aan dat het menselijk lichaam niet graag gewicht verliest en zich daar ook tegen verzet. Een verklaring daarvoor is de setpoint-theorie. Die suggereert dat iedereen een specifiek gewichtsbereik heeft dat het lichaam automatisch probeert te behouden. ‘Wanneer je begint met afvallen, past je lichaam zich aan om het gewicht te proberen behouden’, verklaart Hwang. Een reeks biologische reacties gaat door het lichaam om het gewicht te ‘beschermen’. De darmen beginnen hormonen af te scheiden die de eetlust opkrikken en voedsel nog beter te laten smaken. Tegelijkertijd verbrandt het lichaam minder calorieën in rust.
Lange termijn
Dat patroon van gewichtstoename blijkt ook uit klinisch onderzoek naar mensen, die hun behandeling beëindigd hebben. Een studie uit 2022 volgde ongeveer tweehonderd mensen op die semaglutide voor meer dan een jaar innamen. Gemiddeld verloren zij 17% van hun lichaamsgewicht. Wanneer een subgroep van deze deelnemers het medicijn niet meer toegediend kreeg, kwamen die mensen in één jaar tijd ongeveer 12% van hun lichaamsgewicht bij. Ze hadden nog steeds een netto gewichtsverlies van 5% - een aanzienlijk percentage. Een gewichtsverlies van 3% kan al een positieve impact hebben op onder meer diabetes, hyperglykemie (abnormale verhoging van bloedsuikerspiegel) en dyslipidemie (abnormale vetlevels in bloed). Maar om de gezondheid echt positief te beïnvloeden, is er bij die aandoeningen vaak meer gewichtsverlies nodig.
Toch heb je na de beëindiging van de GLP-1 medicatie ‘een beetje voordeel, bij tenminste 5% gewichtsverlies. Dat is al goed, maar het is nog beter als je het meeste gewichtsverlies kunt behouden’, zegt Chika Anekwe, obesitasspecialist aan het Centrum voor gewichtsbeheersing in Massachusetts.
Die conclusie volgt ook uit andere studies. Een kort onderzoek in 2021 volgde mensen op die na 20 weken gestopt waren met semaglutide. Na amper een jaar waren ze weer flink bijgekomen, maar ze hadden nog steeds een gewichtsverlies van bijna 4%. En in vergelijking met de studie uit 2022, kwamen de deelnemers van dit onderzoek bij op een trager tempo. De onderzoekers van de studie van 2021 denken dat blijvende leefstijlveranderingen geholpen kunnen hebben om de snelheid van dat bijkomen te vertragen. Voorbeelden van zulke aanpassingen zijn een dieet met minder calorieën en beweging. In een ander onderzoek uit 2023, kregen mensen tirzepatide toegediend. Dat is een nieuwer medicijn dat zich richt op GLP-1 en een gelijkaardig metabolisch hormoon, namelijk glucoseafhankelijk insulinotropische polypeptide (GIP). Een jaar na de behandeling slaagden de deelnemers erin om ongeveer 10% van hun lichaamsgewicht eraf te houden. Maar het is bij alle voorbeelden onduidelijk of het gewichtsverlies op lange termijn behouden blijft.
‘Op lange termijn zou het kunnen dat die mensen hun basisgewicht terugkrijgen’, zegt Nia Schwann Mitchell, professor geneeskunde aan de universiteit van Duke.
Meer dan alleen obesitas
Onderzoekers hebben ook opgemerkt dat GLP-1 receptoragonisten meer dan alleen obesitas kunnen behandelen. De medicatie is oorspronkelijk ontwikkeld als een diabetes type 2-medicijn. Maar het is bewezen dat het ook een positieve impact op de stofwisseling kan hebben: zo kan het de bloedsuikerspiegel, de bloeddruk en de cholesterollevels bevorderen. Het Amerikaanse gezondheidsagentschap (FDA) heeft Wegovy ook goedgekeurd als behandeling voor hartziekten en Ozempic als behandeling om de risico’s op chronische nierziekte te verkleinen. En er is bewijs dat het stoppen met de medicatie sommige van die gezondheidsvoordelen kan terugdraaien.
‘Na het stoppen van de behandeling komt de ziekte terug’
Na de behandeling hadden de deelnemers uit het onderzoek van 2022 weer dezelfde bloeddrukwaarden als voordien. Sommige waarden, zoals cholesterol en C-reactief proteïne (een maatstaf voor ontstekingen) bleven lichtjes verbeterd. Slechts 6% van de deelnemers met prediabetes, het voorstadium van diabetes, had het nog na het starten met het medicijn. Maar een jaar nadat ze gestopt waren, kregen velen opnieuw prediabetes.
Het onderzoek van 2022 toont aan dat de positieve impact van de medicatie, afhangt van het initiële gewichtsverlies. Hoe meer iemand afviel, hoe groter de kans op kleine gezondheidsverbeteringen - ook al kwam diegene wat bij. Dit bevestigen eerdere bevindingen over mensen met diabetes type 2 die afvielen na intensieve leefstijlinterventies. Bij de mensen die meer afvielen, verbeterden na vier jaar de hemoglobine A1c-levels (een maatstaf voor de bloedsuikerspiegel). Dat was zelfs het geval na het bijkomen van al het afgevallen gewicht.
Blijvende voordelen?
Zonder een langere follow-up is het toch moeilijk vast te stellen of die impact standhoudt. ‘Dit is geen genezing, enkel een behandeling’, zegt Anekwe. ‘Na het stoppen van de behandeling komt de ziekte terug. Dat is wat we eigenlijk zien.’
Sommige artsen zoeken hoe verschillende doseringen mensen kunnen helpen bij het behouden van hun gezondheids- en gewichtsdoelen, zodra ze die behaald hebben. ‘Kunnen we de dosis verminderen of om de week geven? We weten het niet’, zegt Mitchell. Volgens de eerste data van het Europese obesitascongres van 2024 zou het goed zijn om de medicatie geleidelijk af te bouwen. Dat zou het beste kunnen over een periode van negen weken. Zo ontstaat er een stabiel lichaamsgewicht op zes maanden tijd. Als die voorlopige resultaten ook door toekomstig onderzoek bevestigd worden, moeten patiënten de medicatie misschien niet voor altijd nemen. Maar volgens Anekwe is het nog te vroeg is om conclusies te trekken uit de kleinschalige studie die nog niet peer-reviewed is.
‘Op basis van praktijkervaringen kunnen we zien dat het terugkomende hongergevoel sterker is wanneer je plotseling stopt dan wanneer je het geleidelijk aan afbouwt’, zegt Anekwe. ‘Maar ik denk niet dat dat zorgvuldig onderzocht is.’
Andere experten zouden deze medicatie voor chronische aandoeningen willen gebruiken. Zo moeten ze geen afwijkende doseringen ontwikkelen. ‘Niemand vindt dat je met de bloeddrukmedicatie moet stoppen zodra je bloeddruk onder controle is’, zegt Sadiya Khan, professor epidemiologie en cardioloog aan de universiteit van Feinberg. Zij is coauteur van een redactioneel artikel in JAMA dat pleit voor meer onderzoek naar waarom mensen met de medicatie stoppen.
De kostprijs speelt een rol
Veel factoren verklaren waarom mensen met de medicatie stoppen, maar een factor springt er toch bovenuit: de kostprijs. ‘De verzekering kan hier een heel belangrijke rol spelen’, zegt Tricia Rodriguez, hoofdauteur van het recente JAMA Network Open-onderzoek.
In België wordt medicatie voor diabetes type 2 bij alle ziekenkassen minstens gedeeltelijk terugbetaald. Als je de medicatie gebruikt voor gewichtsverlies maar geen obesitas hebt, krijg je die over het algemeen niet terugbetaald.
Rodriguez en haar collega’s gingen bij hun onderzoek niet in op de verzekeringsdekking. Toch vonden ze dat mensen met een hoger inkomen de medicijnen langer bleven gebruiken. Mensen die kampen met gastro-intestinale bijwerkingen zouden dan weer sneller stoppen. Maar voor velen die gestopt zijn, was dat niet noodzakelijk een permanente beslissing. Ongeveer een derde van de personen zonder diabetes hebben de behandeling binnen het jaar herstart, vaak nadat ze weer bijkwamen. Er is nog geen onderzoek gedaan naar de effecten van het stoppen en herstarten van de medicatie.
Waarom iemand de behandeling zou stoppen om dan weer te starten is een genuanceerde vraag. Het zou aan een mix van hernieuwde toegang, veranderingen in de terugbetaling en medische factoren kunnen liggen. Bovendien speelt de perceptie van de mensen over gewicht en obesitas waarschijnlijk een sterke rol. ‘Soms wordt (GLP-1 medicatie) afgeschilderd als een cosmetisch medicijn en obesitas als een cosmetisch probleem’, zegt Khan. ‘Ik denk dat dat stigma problemen voor zowel de patiënten als de artsen veroorzaakt.’
Dit artikel verscheen eerder in Scientific American. Vertaling: Lisa Vanroye
