Griep lijkt onschuldig - tot het lichaam verzwakt en een schimmelinfectie toeslaat, als een onverwachte, loodzware klim die je adem beneemt. Een dodelijk duo waarbij één op twee patiënten het niet overleeft, zelfs met standaardtherapieën. Toch is er hoop: gepersonaliseerde geneeskunde op maat van het immuunsysteem wijst de weg naar de finishlijn.
Beeld: De schimmel Aspergillus fumigatus. Credit: CDC
Griep, veroorzaakt door het influenzavirus, is voor gemiddeld 500 000 Belgen jaarlijks een korte klim: stevige koorts, snotteren, spierpijn en hoesten, maar na enkele dagen is de rit gereden. Toch belanden elk jaar honderden mensen in het ziekenhuis door complicaties. De griep slaat dan toe als een onverwachte helling: zwaar en lastig. Vooral de longen krijgen klappen, met zware longontsteking en ademhalingsproblemen tot gevolg. In die vermoeide en beschadigde longen kan een gevaarlijke achtervolger toeslaan: de schimmel Aspergillus.
Aspergillus is overal in de lucht aanwezig. We ademen dagelijks duizend sporen in zonder problemen. Voor de meeste mensen onschuldig, maar bij een verzwakt immuunsysteem levensgevaarlijk. De Wereldgezondheidsorganisatie plaatste Aspergillus fumigatus bovenaan de lijst van gevaarlijkste schimmels. Eén verzwakking volstaat om uit koers te raken en de schimmel vrij spel te geven. Zo ook bij een zware griepinfectie. Deze dubbele aanval kreeg een naam: influenza-geassocieerde pulmonale aspergillose, of kortweg IAPA.
IAPA: een dodelijke bergetappe
In 2018 werd ontdekt dat één op vijf patiënten met ernstige griep op intensieve zorgen ook een schimmelinfectie in de longen ontwikkelt. De helft overleeft het niet. Tijdens de covid-19-pandemie zagen we een gelijkaardig patroon: het virus opent de poort, de schimmel slaat toe. IAPA is intussen wereldwijd erkend als een nieuwe dodelijke schimmelinfectie na ernstige griep.
Maar waarom krijgt de ene patiënt deze dubbele aanval, en de andere niet? Om dat te begrijpen, keerden we terug naar het startpunt: het laboratorium.
We ontwikkelden een muismodel dat IAPA nabootst. Net als bij mensen leidde de dubbele infectie in muizen tot zware longontsteking en schimmelgroei. De muizen haalden de finish niet. Dankzij dit model konden we inzoomen op de processen onderweg: wat loopt er mis, waar neemt het lichaam de verkeerde afslag, en hoe kunnen we bijsturen?
Cruciale timing
In de zoektocht naar betere overleving testten we antivirale medicijnen zoals oseltamivir en baloxavir marboxil in muizen met IAPA. Deze middelen temperden de griep en verlaagden het risico op een schimmelinfectie. Maar timing was cruciaal: je moet vroeg in de etappe ingrijpen om de schimmel geen kans te geven in het wiel te springen. De griep aanpakken in de eerste kilometers is dus essentieel.
In de praktijk gebeurt dat vaak te laat. Tegen de tijd dat de patiënt het ziekenhuis aankomt, zijn de longen al beschadigd en profiteert de schimmel van de vermoeidheid in het peloton.
Helaas bieden ook klassieke antischimmelmiddelen geen garantie: bij IAPA blijft het sterftecijfer rond de 50%. Daarbij komt dat resistente schimmelstammen toenemen, vergelijkbaar met het groeiende probleem van antibioticaresistentie. Ook worden schimmels mogelijk taaier door klimaatveranderingen: ze passen zich beter aan hogere temperaturen aan, en overleven makkelijker bij lichaamstemperatuur.
Onze huidige strategieën bieden dus geen vlak parcours. Willen we deze dodelijke tandem stoppen, moeten we sneller schakelen en gerichter behandelen.
Misschien moeten we de strategie herdenken. In plaats van het virus of de schimmel rechtstreeks aan te vallen, kunnen we het immuunsysteem herstellen. Wat als we begrijpen hoe griep het afweersysteem uit koers brengt, en die fout corrigeren?
In muizen met IAPA brachten we via immunologische technieken de ontsporing in kaart. We konden zien dat interleukine-1 (IL-1) ontspoorde. Deze immuunstof brengt ons immuunsysteem uit balans en zet een alles-of-niets-sprint in: neutrofielen, de sprinters van ons antischimmelafweersysteem, worden overactief, raken uitgeput en vallen stil net wanneer ze moeten demarreren tegen de schimmel.
Immunotherapie: de weg naar de finishlijn
Deze fout bleek corrigeerbaar met immunotherapie. Door IL-1 te blokkeren met een bestaande remmer genaamd anakinra, kwamen de neutrofielen weer tot rust en herstelden hun functie. De muizen haalden de eindmeet en ontwikkelden geen IAPA.
Deze strategie opent perspectieven. Niet alleen standaardkoers, maar immunotherapie op maat. Elke patiënt krijgt zijn eigen ploegleiderswagen, afgestemd op zijn of haar immuunprofiel, met bijsturing onderweg.
De volgende etappe?
Geen standaardkoers tegen virus en schimmel, maar een ploegentijdrit op maat van de patiënt waarbij virus, schimmel en immuunsysteem samen worden bekeken. Door dit samenspel in kaart te brengen, ontwikkelen we therapieën die niet alleen de tegenstanders remmen, maar ook onze verdediging bijsturen en versterken. Waarbij de ploegleider op het juiste moment de strategie aanpast tijdens de dubbele aanval.
We staan aan het begin van een nieuwe etappe in de geneeskunde: gepersonaliseerd, immunologisch slim en beter getimed. Zo kunnen we hopelijk in de toekomst ervoor zorgen dat patiënten, ook na een dubbele aanval, de finishlijn halen en wordt immuuntherapie misschien de ploegentactiek van de toekomst tegen infectieziekten en pandemieën.
Laura Seldeslachts schreef deze blog in samenwerking met prof. Joost Wauters, Stephanie Humblet-Baron, Greetje Vande Velde en Katrien Lagrou. De volledige paper werd gepubliceerd in Science en vind je hier.
