Niets vervelender dan na een avond lekker tafelen, hopeloos op de pot weg te kwijnen. Voor sommige onder ons is dit scenario dagelijkse kost. En biofilms lijken hier voor iets tussen te zitten!
Zondag, 8 uur. Ik lig languit in bed, half dromend over het heerlijke kerstdiner van de avond ervoor, wanneer ik plots wakker schrik van lawaai op de gang: slaande deuren, snelle voetstappen, flikkerende lichten. “Lap,” denk ik, “het is weer zover.”
Mijn mama is opnieuw bezig aan haar ochtendspurt richting toilet. Het lijkt haast een traditie te worden: na elk familiefeest of uitgebreid etentje brengt ze de dag door op het kleinste kamertje.
En ze is niet de enige. Volgens UZ Leuven heeft meer dan 38% van de Belgische volwassenen last van terugkerende darmklachten. Bij een groot deel van hen is geen duidelijke oorzaak gevonden, waardoor we het probleem al snel onder de noemer prikkelbare darm syndroom schuiven – een parapluterm voor aanhoudende en vaak onverklaarbare darmstoornissen. Anderen krijgen de meer specifieke diagnose ziekte van Crohn, die wijst op een chronische ontsteking van het maag-darmkanaal. Ook hier blijven veel vragen onbeantwoord; ondanks een preciezere naam blijft de onderliggende oorzaak voor een groot stuk een black box.
Gezonde darmen
Wat maakt een darm prikkelbaar of “ziek”, en wat maakt een darm “gezond”? Hoewel er geen sluitende checklist bestaat voor een optimale darmgezondheid, zijn er wel een aantal kenmerken die doorgaans bijdragen aan een goed functionerend darmstelsel:
- Een gevarieerde en evenwichtige darmflora, rijk aan microben die complexe vezels kunnen afbreken
- Een intacte en goed werkende slijmlaag die onze darmwand beschermt
- Een uitgebalanceerde interactie tussen darmflora en immuunsysteem
- Een vlotte doorstroming die de darminhoud efficiënt richting de anus transporteert
Daarnaast is er toenemende aandacht voor de rol van biofilms – compacte aggregaten van bacteriën die omgeven zijn door een zelfgeproduceerd slijmlaagje. Sommige studies suggereren dat deze structuren de vertering en opname van voedingsstoffen bevorderen, terwijl andere onderzoeken net een verband zien tussen dikke bacteriële slijmlagen en het voorkomen van darmklachten. Een belangrijk criterium hierbij is de densiteit van de biofilm: kleine bacteriële aggregaten zijn een normaal verschijnsel in de darm, maar dikke, moeilijk doordringbare biofilmlagen zouden in een gezonde darm nauwelijks mogen bestaan. De voortdurende beweging van de darminhoud en de continue vernieuwing van zowel de slijm- als de epitheellaag moeten de vorming van zo’n massieve structuren normaal gezien tegenhouden.
De kip of het ei?
Een recente studie liet zien dat de bacteriële slijmlaag in de darmen van mensen met de ziekte van Crohn of het prikkelbaredarmsyndroom aanzienlijk dikker is dan bij gezonde personen . Opmerkelijk genoeg vormden bacteriën uit bioptiemonsters van deze patiënten opnieuw zo’n verdikte slijmlaag in het labo.
Een compacte biofilm zou de balans in onze darmen op verschillende manieren kunnen verstoren:
- Door het promoten van specifieke bacteriesoorten, en bijgevolg de diversiteit in de darmflora te verminderen
- Door de toegang van onze immuun cellen tot de darmflora te hinderen, waardoor de wisselwerking verdwijnt
- Door de flow richting de anus te vertragen
Het is voorlopig nog niet duidelijk of de dikke biofilm een gevolg dan wel een oorzaak van de ontstoken darm is. Vermoedelijk vindt een terugkoppeling plaats, waarbij
een ontstoken darm een omgeving creëert die het vormen van een dikke slijmlaag bevordert, waarna die slijmlaag op haar beurt de ontsteking verder in stand houdt of verergert.
Wat nu?
Onderzoekers proberen momenteel te ontrafelen hoe bacteriële slijmvorming precies samenhangt met een ontregelde darm. Ontstaat de biofilm eerst, of vormt die zich pas na een eerdere ontsteking? Om dat onderscheid te kunnen maken, is langdurig onderzoek nodig, waarbij de darmflora van zowel gezonde als zieke mensen maanden- tot jarenlang wordt opgevolgd.
Mocht blijken dat biofilms inderdaad bijdragen aan darmproblemen, dan openen zich nieuwe mogelijkheden voor behandeling. Geneesmiddelen die biofilms kunnen afbreken zouden dan een veelbelovende piste vormen. Daarnaast kan ook voeding een rol spelen: misschien kunnen we via onze eetgewoonten bacteriën ondersteunen die géén biofilm vormen en zo het evenwicht in de darm herstellen.
