De daling van de concentratie van de ‘ozonkiller’ freon-11 in de atmosfeer is opnieuw ingezet. Tussen 2013 en 2017 stokte die afname, wat het langzame herstel van de ozonlaag boven de Zuidpool in het gedrang bracht. Nu blijkt dat vooral China snel in actie is geschoten en doeltreffend heeft opgetreden.
Beeld: Het 'ozongat' in 2020. Metingen afkomstig van de Copernicus Sentinel-5P satelliet.
In de herfst van 2018 uitten wetenschappers hun bezorgdheid over de groei van het ‘gat’ in de ozonlaag dat jaar. Aan het einde van de Zuidpoolwinter (onze zomer) was de atmosferische zone met hele lage ozonconcentraties boven Antarctica liefst met drie miljoen vierkante kilometer gegroeid tegenover het jaar daarvoor – het ozongat is door de winterkou telkens het grootst in september. Dat ging lijnrecht in tegen de jarenlange trend van herstel van de ozonlaag, die ons beschermt tegen gevaarlijke uv-straling van de zon. Het herstel was een gevolg van de uitfasering van ozonafbrekende stoffen zoals gestipuleerd in het verdrag van Montréal, in 1987. In dat verdrag werd de productie en het gebruik van chloorfluorwaterstoffen, die lange tijd in spuitbussen en koelkasten waren gebruikt, strikt aan banden gelegd.
Al snel kwam er een verdachte in het vizier die zich niet aan de verdragsbepaling leek te houden. Er had zich sinds 2013 immers een vertraging opgetekend in de daling van de concentratie van een specifieke cfk – freon-11 – in de atmosfeer, wat duidde op nieuwe, niet gerapporteerde emissies. Die zouden vooral uit het (sterk geïndustrialiseerde) oostelijke deel van China komen.
Purschuim
In het voorjaar van 2019 werd dat vermoeden bevestigd: het vaktijdschrift Nature kwam naar buiten met resultaten van atmosferisch onderzoek die duidelijk naar Oost-China wezen als hotspot voor de productie van freon-11, meer bepaald naar de provincies Shandong en Hebei maar ook naar de regio rond de miljoenenstad Shanghai. Het drijfgas was vermoedelijk ontstaan bij de productie en toepassing van isolatieschuim, schreven de auteurs in Nature. Dat werd ook aangetoond door de Environmental Investigation Agency (EIA), een internationaal journalistencollectief dat milieuschandalen onderzoekt. Volgens het EIA werd het verboden freon-11 vooral gebruik in polyurethaan of ‘purschuim’, dat gespoten wordt tussen spouwmuren of wordt aangebracht onder vloeren en onder daken. De atmosferische metingen waren afkomstig van meetstations in Zuid-Korea en Japan. Ze toonden aan dat de regio in grote mate verantwoordelijk was voor de vertraagde wereldwijde daling en zelfs stabilisering van de verboden cfk. De metingen omvatten de periode 2008-2017.
Maar kijk: sinds 2018 – het jaar waarin aan de alarmbel werd getrokken – is de freon-11-concentratie globaal weer gestaag aan het dalen, blijkt uit nieuw onderzoek in alweer Nature. Vorsers van de Amerikaanse meteorologische organisatie NOAA schrijven dat het globale atmosferische gehalte van freon-11 daardoor momenteel ongeveer weer op het niveau van 2012 zit, het jaar vóórdat de daling begon te vertragen. En ja, weer blijkt de oorzaak in China te liggen. In een begeleidende paper in Nature melden Britse atmosfeeronderzoekers dat de freon-11-concentratie in het oosten van het land de voorbije jaren telkens met ongeveer 10.000 ton is teruggelopen. Daarmee is Oost-China goed voor zestig procent van de recent geïdentificeerde wereldwijde afname.
Daling op koers
De resultaten kunnen er alleen maar op wijzen dat in ieder geval China snel en doeltreffend maatregelen heeft genomen om de sluikproductie van freon-11 op te sporen en in de kiem te smoren. Volgens Luke Western, atmosfeerwetenschapper aan de universiteit van Bristol en coauteur van de tweede nieuwe Nature-paper, was dat inderdaad zo. ‘In 2018 en 2019 meldde de Chinese delegatie op de jaarlijkse vergadering tussen ondertekenaars van het Montréalverdrag dat ze tijdens fabriekscontroles illegale productiefaciliteiten voor cfk’s had ontdekt en meteen vernietigd. Daarbij werden ook arrestaties verricht’, mailt Western.
Door die prompte actie zit de daling van cfk’s in de atmosfeer nu weer op koers, en kan de ozonlaag boven Antarctica weer aanknopen met herstel. Welk effect de tijdelijke stabilisering van freon-11 heeft gehad op de langzame sluiting van het ozongat, is nog niet duidelijk. Sowieso wordt een volledig restauratie van de ozonlaag boven de Zuidpool pas rond het midden van deze eeuw verwacht.
