'Voor wat, hoort wat', ook bij chimpansees

Wetenschappers die beroepshalve chimpansees observeren hebben vaak sterk de indruk dat de dieren elkaar helpen, soms zelfs als ze daar zelf wat bij inschieten. In experimenten om dat onomstotelijk aan te tonen, laten de dieren het echter vaak afweten. In een studie uit 2008 bleek het hen niets uit te maken of hun keuze behalve henzelf ook een soortgenoot een beloning opleverde, en een experiment uit 2009 vond geen bewijs dat chimpansees ‘voor wat, hoort wat’ toepassen.

Die studies werden bekritiseerd – in de eerste deed het eerste dier eigenlijk helemaal niets om in ruil een beloning te verdienen, in het tweede geval hadden de mensapen het experiment mogelijk gewoon niet zo goed begrepen. Dus probeerden onderzoekers van het Max Planck-Instituut voor Evolutionaire Antropologie in Leipzig het opnieuw, deze keer met meer succes.

In een experiment dat de dieren duidelijk wel begrepen hadden, bleek dat een chimpansee die zelf iets opgaf om een ander ook wat voedsel te gunnen, daar in driekwart van de gevallen wel degelijk voor beloond werd. Deed een dier hetzelfde zonder er zelf aan te verliezen, dan kwam er in twee derde van de gevallen een beloning. Kwam het voedsel vanzelf, dan werd slechts de helft beloond.

De auteurs suggereren in het vakblad PNAS dat chimpansees aan ‘emotioneel boekhouden’ doen – roept een ander dier een goed gevoel bij hen op, dan willen ze vaak toch iets terug doen, en daarbij gaan ze dus blijkbaar vrij nauwkeurig te werk. Hoe dergelijke samenwerking er in de natuur kan uitzien, blijkt uit een ander artikel in hetzelfde blad over de chimpanzees in het Oegandese Ngogo.

Mannelijke chimpanzees nemen daar met gevaar voor eigen leven deel aan patrouilles langs de rand van hun leefgebied, op zoek naar mannetjes van andere groepen die ze zonder omhaal een kopje kleiner maken. Zoals verwacht namen mannetjes met meer kinderen, die meer te winnen hadden bij een uitbreiding van het territorium, vaker deel. Maar ook kinderloze mannetjes deden mee: op termijn verhoogt een groter territorium namelijk het voortplantingssucces van zowat alle mannetjes.