Een te hoge testosteronwaarde zou een man agressief maken, een te lage waarde dan weer depressief. Obesitas zou een invloed hebben op die testosteronwaarde en testosteron zou hormonale acne kunnen veroorzaken bij mannen en vrouwen. Tenminste, dit zijn stellingen die volop de ronde doen. Kloppen ze ook? Experts Dirk Vanderschueren (KU Leuven) en Peter Bos (Universiteit Leiden) leggen uit.
Testosteron is een van de hormonen die voorkomen in zowel mannen- als vrouwenlichamen. Het hormoon behoort meer bepaald tot de androgenen, de groep geslachtshormonen die bij mannen in de teelballen geproduceerd worden en bij vrouwen in de eierstokken en bijnieren. Testosteronwaardes bij zowel mannen als vrouwen kunnen variëren, weliswaar op een andere manier. Maar wat is nu juist de impact van het hormoon? En waarop heeft het een effect?
Een te lage testosteronwaarde kan depressieve gevoelens veroorzaken bij een man
Feit: Al is dat niet bij elke man het geval.
‘Het klopt dat een lage testosteronwaarde een man depressief kan doen voelen’, zegt Peter Bos. Hij is hoogleraar Biologische Aspecten van Zorgrelaties bij het Instituut Pedagogische Wetenschappen van de Universiteit Leiden. Hij heeft onderzoek gedaan naar de neurobiologische en endocrinologische basis van sociaal gedrag, en richt zich meer bepaald op de invloed van hormonen zoals testosteron, oxytocine en cortisol op menselijk gedrag en de onderliggende hersenmechanismen. ‘Alleen moet de testosteronwaarde dan wel heel erg laag zijn en onder een bepaalde drempelwaarde zitten. Genoeg mannen met een lage testosteronwaarde hebben er helemaal geen last van. Het gaat dus om een kleine groep. Maar die groep kan zich wel degelijk mentaal beter voelen als ze een testosteronbehandeling krijgen.’
‘Enerzijds heb je mannen met een organisch tekort, bijvoorbeeld nadat ze aan de teelballen geopereerd zijn of ze kwijt zijn, vult Dirk Vanderschueren aan, emeritus hoogleraar en endocrinoloog verbonden aan de KU Leuven en UZ Leuven. Hij heeft onder andere bijgedragen aan internationale studies zoals AIMS (Androgens In Men Study), een studie die de factoren onderzoekt die het testosterongehalte bij mannen beïnvloeden. ‘Zij ervaren onder andere spier- en botverlies, een toename van vetmassa en hebben geen geslachtsdrift meer. In de algemene populatie heb je mannen met wat meer en wat minder testosteron, maar ook mannen die bewust testosteron bijnemen in de vorm van doping. Dat is weer een heel ander verhaal. Testosteron an sich heeft dus ook een invloed op de spiermassa en botdichtheid.’
Vanderschueren maakt deel uit van The European Male Ageing Study (EMAS) en volgde hiervoor een grote Europese cohorte op van zo’n 3.500 mensen in totaal, in zo’n acht centra waarvan er vierhonderd tot vijfhonderd een viertal jaar zijn opgevolgd in Herent. De studie begon twintig jaar geleden. ‘We lieten hen vragenlijsten invullen, waarbij we onder andere seksualiteit, cognitie, kennis en depressie gemeten hebben. Een van de belangrijkste artikels van deze studie werd gepubliceerd in New England Journal of Medicine en gaat over de impact van een lage of hoge testosteronwaarde. Er kwamen wel degelijk verschillende symptomen naar boven, maar depressie was daar niet bij. Het ging wel hand in hand met de symptomen die wel naar boven kwamen, al was het niet duidelijk of meer testosteron per definitie depressieve gevoelens doet verdwijnen, verklaart Vanderschueren.
‘De effecten van hormonen kunnen erg variëren van individu tot individu’, aldus Peter Bos. ‘Dat komt omdat niet iedereen even gevoelig is voor hormonen. De ene voelt bijvoorbeeld heel sterk het effect van hormoonveranderingen en de andere niet. De invloed van ervaringen in je leven en je genetische basis spelen daarin een belangrijke rol. Net zoals het bij elke vrouw anders is hoe ze haar cyclus ervaart, is het ook bij mannen anders hoe ze hun testosteronwaarde ervaren. De boodschap is: probeer er zelf achter te komen hoe je eigen lichaam werkt en wees je bewust van je eigen hormonen.’
Een te hoge testosteronwaarde kan een man agressief maken
Fabel: Al kan ze er wel voor zorgen dat een man sneller agressief reageert.
‘Vroeger waren er psychiaters die zeiden dat mannen met een hoge testosteronwaarde de gevaarlijkste types waren. Dat was heel stigmatiserend en is ondertussen volledig achterhaald. Er zijn te weinig data die aantonen dat mannen met een hoog testosterongehalte agressiever zijn. Maar toch moet je volgens mij voorzichtig zijn bij een exogene toediening boven de fysiologische waarde’, stelt Vanderschueren. ‘Zeker bij kinderen en jonge adolescenten, en mensen met het syndroom van Klinefelter en psychische problemen in het algemeen. Sommigen van hen geven aan zich agressiever of prikkelbaarder te voelen na een toediening van testosteron. Maar in het algemeen gaat een man zeker niet agressief worden door testosteron.’
In een van zijn onderzoeken keek Peter Bos naar de invloed van testosteron op vertrouwen. Hij diende eenmalig testosteron toe bij gezonde vrouwen en de resultaten toonden aan dat het interpersoonlijk vertrouwen iets afnam. ‘In de hersenen konden we een toename van activiteit in de amygdala waarnemen, het hersengebied dat verantwoordelijk is voor het herkennen van gevaar en dreiging. Daardoor kunnen we wel stellen dat de vrouwen waakzamer werden voor gevaar. In andere onderzoeken keek ik ook naar de reacties op babygehuil en boze gezichten. Ze reageerden sneller, iets impulsiever ook. Dat hoeft niet per se goed of slecht te zijn, dat ligt aan de omstandigheden. Testosteron lokt geen agressief gedrag uit, maar verlaagt wel de drempel. In een dreigende situatie kan een hogere testosteronwaarde wellicht eerder tot agressie leiden, maar in een andere situatie kan het misschien ook een positief effect hebben. Zeggen dat testosteron en agressie hand in hand gaan is te kort door de bocht.’
Een gezonde levensstijl heeft een positieve impact op de testosteronwaarde
Feit: Al speelt vooral overgewicht hierin een belangrijke rol.
‘Testosteron kan dalen door verschillende factoren, waaronder obesitas, type 2-diabetes en een metaboolaandoening’, verklaart Vanderschueren. ‘Dat noemen we funtioneel hypogonadisme en is reversibel. Mensen die erg zwaarlijvig zijn of aan type 2-diabetes lijden, hebben dus een lagere testosteronwaarde. Dat komt onder meer doordat het zogenaamde sekshormooneiwit laag is. In onze EMAS-studie kwam dan ook vooral naar boven dat erectiestoornissen, een lager libido en seksualiteitsproblemen in het algemeen de meest voorkomende symptomen waren van een lagere testosteronwaarde. Natuurlijk voelen mensen met overgewicht zich ook vaker ongelukkig en slecht in het algemeen of door bepaalde medicatie die ze innemen. Om terug te komen op die depressieve gevoelens, er is niet rechtstreeks een link met testosteron maar eerder met de algemene omstandigheden. Zwaarlijvigheid, en dus overgewicht is de belangrijkste factor op de testosteronwaarde. Maar om te zeggen dat voeding rechtstreeks een impact heeft, gaat te ver. Vermageren gaat de testosteronwaarde wel doen stijgen, en gezonde voeding kan hier uiteraard bij helpen. Maar er is nog te weinig onderzoek gedaan naar de impact van ongezonde voeding. De boodschap is in de meeste gevallen dus gewoon vermageren. Soms wordt er wel wat testosteron bijgegeven, bijvoorbeeld in de vorm van een gel.’
‘Mensen met overgewicht krijgen in het algemeen sneller problemen met hun hormonen’, vult Peter Bos aan. ‘Dat komt omdat het vetweefsel een rechtstreeks effect heeft op je hormoonhuishouding. Over voeding en hormonen wordt veel gezegd, maar het meeste is onzin. Als je een gezond en gevarieerd dieet aanhoudt, doen die hormonen meestal prima wat ze moeten doen.’
‘Er wordt gedacht dat door ouder te worden mannen veel testosteron verliezen, maar dat is beperkt in vergelijking met het effect van obesitas. Na zeventig jaar gaat het wat achteruit, maar tot dan valt het juist mee. Iemand die veertig jaar is en obees kan een veel lagere testosteronwaarde hebben dan iemand van tachtig met een goede gezondheid’, aldus Vanderschueren.
Testosteron is een sekshormoon
Feit
Testosteron is wel degelijk een sekshormoon. Het staat mee in voor de ontwikkeling en de functie van voortplantingsorganen. Het speelt ook een rol in de ontwikkeling van geslachtskenmerken, zoals baardgroei bij mannen of borstontwikkeling bij vrouwen, de regulatie van de menstruatiecyclus en spermaproductie en het libido. ‘Het enige wat verbeterde bij de mannen met een lage testosteronwaarde na het toedienen van testosteron waren de seksualiteitsproblemen’, kadert Vanderschueren. ‘De testosteronwaarde kan dus zeker ook een invloed hebben op de seksualiteit van de persoon in kwestie.’
‘De rol van testosteron bij seksualiteit is vergelijkbaar met de rol van testosteron bij agressie’, zegt Bos. ‘Als je een wat hogere testosteronwaarde hebt, heb je mogelijk een hogere seksdrive. Maar dat hangt ook weer van de omgeving af. Geef je iemand extra testosteron, dan wordt die daar niet meteen opgewonden van, behalve als die al in een ruimte vertoeft met erotiek en opwinding. In Amerika krijgen veroordeelde pedofielen nog weleens hormoonbehandelingen opgelegd. Dat is in Europa minder gebruikelijk. Bij veel mannen zou het kunnen helpen om hun testosteron te verlagen, maar bij vele anderen ook niet. Dat komt omdat biologie nooit met alles of niets werkt. Elk biologisch systeem, en dus elke mens, is anders.’
De waarde van testosteron kan daarnaast een invloed hebben op de vruchtbaarheid, vooral bij mannen. Lage testosteronwaarden kunnen leiden tot minder spermaproductie, erectieproblemen, een verminderd libido, vermoeidheid en spierverlies. Te hoge testosteronwaarden, vooral door het toedienen van anabole steroïden, kunnen de spermaproductie juist stoppen. ‘Een man met meer testosteron dan gemiddeld is niet vruchtbaarder dan een man met minder testosteron, zoals vaak gezegd wordt. Het gaat hier dan opnieuw over die belangrijke drempelwaarde’, verklaart Bos.
Testosteron kan acne veroorzaken, zowel bij mannen als bij vrouwen.
Feit
‘Testosteron kan zeker en vast acne veroorzaken’, zegt Vanderschueren. ‘Het is voor een stuk een groeihormoon dat ervoor zorgt dat je botten gaan groeien. Maar het zorgt er ook voor dat je haar gaat groeien en het beïnvloedt de vettigheid van je huid. Daar heeft testosteron dus zeker een effect op. Dat geldt vooral voor de puberteit, voor zowel jongens als meisjes. Bij het gebruik van anabole steroïden is er zeker en vast een risico op acne, maar het gaat dan over zodanig grote hoeveelheden dat het niet te vergelijken valt met natuurlijke hormonen. Specifiek bij vrouwen die last hebben van acne kan het lonen om te kijken welke vorm van de pil bij hen zou passen. Er zijn namelijk pillen met testosteronremmers die daar goed voor zijn. Vooral vrouwen ontwikkelen sneller acne als ze een hoger androgeen hebben. Bij mannen is het vooral tijdens de puberteit en van voorbijgaande aard. Bij vrouwen of transmannen die een testosteronbehandeling krijgen, zien we wel dat er acne kan optreden. Al is het zeer wisselend en gebeurt dat niet erg veel. Bij hormoongevoelige personen is acne wel zeker testosterongebonden.’
