Taal beïnvloedt morele keuzes

Het is al langer bekend dat morele keuzes beïnvloedbaar zijn door de taal waarin we het morele dilemma voorgeschoteld krijgen. Het maakt uit of dat gebeurt in je moedertaal, of in een tweede taal. Dit fenomeen staat bekend als het foreign language effect.

Een bekend voorbeeld van zo’n moreel dilemma is het trolleyprobleem. Dat komt ongeveer op het volgende neer. Stel dat je op een brug over een spoorweg staat en er een trein aankomt. Op het spoor werken vijf mensen en die trein dendert op ze af. De enige manier om ze te redden is door een man, die naast je op die brug staat, een zetje te geven. Wat zou je doen? Offer je het leven van deze man op voor de vijf personen op het spoor?

Uit onderzoek blijkt dat we vaker kiezen de man op de brug een duwtje te geven als we het dilemma aangeboden krijgen in onze tweede taal dan als we het in onze moedertaal aangeboden krijgen.

Recent onderzoek van de Radboud Universiteit Nijmegen suggereert nu dat niet alleen een tweede taal dat effect kan veroorzaken, maar een vreemd accent mogelijk ook al. Psycholinguïst Susanne Brouwer, die het onderzoek uitvoerde, legt eerst uit hoe het foreign language effect werkt.

‘De keuze om de man een zetje te geven, noemen we een utilitaristische keuze.’ Aanhangers van deze ethische stroming zullen handelen met het doel zoveel mogelijk mensen zo gelukkig mogelijk te maken. ‘Nu wordt er ook gezegd dat deze keuze rationeler is,’ legt Brouwer uit, ‘maar daarover verschillen de meningen. Waarom we meer geneigd zijn vijf mensen te redden als we het dilemma in een tweede taal voorgeschoteld krijgen, is niet precies duidelijk. Er zijn drie mogelijk verklaringen. De eerste heeft te maken met emotionele betrokkenheid, die zou hoger zijn als je bezig bent met je moedertaal, omdat je daar emotioneel gezien meer mee hebt. Je hoort die taal immers al vanaf je geboorte, zelfs al in de baarmoeder. En daardoor maak je een emotionelere beslissing in je moedertaal: niets doen.’ De tweede verklaring heeft met cognitie te maken. ‘Het kost meer moeite om naar een tweede taal te luisteren, en daarom ben je meer bezig met nadenken. Het zou daarom makkelijker zijn de ‘rationele’ keuze te maken. De derde verklaring gaat erover dat je meer afstand voelt als er in een andere taal dan je moedertaal wordt gesproken, je voelt alsof je er niet bij hoort, waardoor je ook eerder de rationelere keuze maakt in je tweede taal.’  

Om te testen of dit effect ook zou optreden bij vreemde accenten schotelden Brouwer en haar collega de dilemma’s voor aan bijna vijfhonderd Nederlandse en Spaanse proefpersonen in de moedertaal of met een accent: Nederlands met een Engels, Turks of Frans accent, of Spaans met een Engels of Kameroens accent.

Afhankelijk van het accent zagen de onderzoekers opnieuw dat er met accent vaker werd gekozen de man op de brug een zetje te geven dan als het dilemma uitgesproken werd in de moedertaal. De Nederlanders bleken gevoelig voor het Franse accent, en dus niet voor het Engelse of Turkse accent. En de Spanjaarden alleen voor het Kameroense accent.

Waarom het effect niet voor alle accenten werd gevonden, willen ze nu verder uitzoeken. Onder meer door de sterkte van het accent te variëren, en door ook gezichten van de sprekers van de accenten te tonen. ‘Vervolgonderzoek is ook nodig om vast te stellen of het foreign accent effect echt bestaat. Dit is nog maar het eerste onderzoek.’

Volgens Brouwer krijgen veel mensen in hun beroep te maken met morele dilemma’s. ‘Denk aan de politiek, de gezondheidssector en bij defensie… De regering heeft in de pandemie ook vele morele beslissingen moeten nemen. Wie kiest voor een lockdown wil natuurlijk minder zieken en doden, maar kiest ook voor de nadelige gevolgen van een lockdown. Ik vind het interessant om te weten door welke talige factoren die beslissingen beïnvloed kunnen worden en of regeringsleiders misschien anders tegen zo’n dilemma aankijken als ze met hun directe collega’s praten dan als ze het op internationaal niveau erover hebben.’