Ziekmakende bacteriën worden niet alleen resistent tegen antibiotica, ze kunnen behandelingen ook overleven door in een soort slaapstand te gaan. Artsen besteden momenteel te weinig aandacht aan slapende bacteriën, hoewel deze kunnen leiden tot het falen van behandelingen en terugkerende infecties.
Een goede nachtrust doet wonderen voor hoe we ons voelen, dat merken we allemaal. Toch lig ik soms wakker van de opvallende cijfers dat ongeveer de helft van alle vrouwen ooit in haar leven te kampen krijgt met een blaasontsteking, en dat die infectie zelfs blijft terugkeren bij een kwart van deze vrouwen. Gek toch, dat 1 op de 2 vrouwen die je tegenkomt ooit dat pijnlijke, branderige gevoel bij het plassen heeft ervaren of nog zal ervaren?
Gelukkig heb ik het zelf nog niet moeten meemaken. Nog niet… Ik zal nu toch maar even proberen hout vast te houden want de kansen zien er niet zo rooskleurig uit en ik hoop eigenlijk nooit bij die 50% te horen. Toen deze cijfers opdoken bij de voorbereiding op mijn doctoraat over de evolutie van antibioticumgevoeligheid van bacteriën uit urinestalen maakte ik me al wat zorgen, al had ik nog niet gehoord van mensen uit mijn omgeving die er last van hadden. Ik was me er dus niet echt van bewust hoe dicht het kon komen.
Door onderzoek te doen op urinestalen ben ik er meer aandachtig voor geworden en merk ik dat mensen me er ook sneller over durven aan te spreken. Nu, intussen 2,5 jaar na de start van mijn doctoraat, ben ik me héél bewust van hoe frequent het voorkomt: mijn mama, schoonmama, tantes, collega’s, zelfs ook mannelijke familieleden hebben er intussen al één of meerdere keren last van gehad – Ja hoor! Je leest het goed, ook mannen blijven niet gespaard van urineweginfecties!
Samen tegen antibioticumresistentie!
Misschien is het beroepsmisvorming, maar toen ik thuis een doosje antibiotica zag staan, was mijn eerste reactie ‘Oei, levofloxacine, toch geen blaasontsteking?’. Ik hoopte dat ik fout zat, maar ik voelde het antwoord eigenlijk al aankomen. Tot verveling van mijn mama ging ik direct door met de uitleg over het belang van het strikt volgen van de voorgeschreven tijdstippen en duur, en hoe je moet omgaan met eventuele overschotten. Beroepsmisvorming of niet, ik vind het enorm belangrijk dat iedereen gewezen wordt op het correcte gebruik van antibiotica.
Onjuist gebruik van antibiotica kan zorgen voor meer en snellere ontwikkeling van resistente bacteriën. Dit zijn bacteriën die kunnen blijven groeien en vermenigvuldigen tijdens een antibioticumkuur; ze zijn ongevoelig voor dat specifieke antibioticum en de behandeling zal dus niet werken. Door resistente bacteriën zijn bepaalde infecties moeilijk te behandelen en falen antibiotica behandelingen steeds vaker. Als gevolg hiervan kan een ‘gewone’ longontsteking of urineweginfectie grotere risico’s met zich meebrengen en in sommige gevallen misschien zelfs dodelijk zijn.
Om dit te vermijden moeten we dus de verdere ontwikkeling van resistentie verminderen. Zo heeft de federale overheidsdienst Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu in 2023 een sensibiliseringscampagne over antimicrobiële resistentie opgestart om mensen bewust te maken van het correcte gebruik van antibiotica. Neem hiervoor zeker eens een kijkje op: https://praatoverantibiotica.be/.
We willen natuurlijk ook vermijden dat een antibioticum zou worden voorgeschreven voor een infectie met een bacterie die resistent is tegen dat antibioticum. Daarom worden de staaltjes die de dokter neemt getest op antibioticumgevoeligheid om zo te bepalen welk antibioticum het best toepasselijk is. Superbelangrijke testen, maar toch zien ze iets over het hoofd...
Slapende bacteriën
Wat die testen over het hoofd zien, is nu net iets waar ik ook vaak van wakker lig: die verdomde bacteriën die in een slaaptoestand gaan om te overleven. Die kunnen er óók voor zorgen dat antibioticumbehandelingen minder goed werken. Net zoals slaap voor ons belangrijk is om alle stress van overdag te verwerken en om te overleven, is slaap dus voor bacteriën ook van levensbelang.
Door een vermindering aan energie kunnen bacteriën stoppen met groeien en in slaap vallen. Zo beschermen ze zich tegen een heleboel stress van buitenaf en kunnen ze bijvoorbeeld ook niet meer gestoord worden door een antibioticumbehandeling. Deze slapende bacteriën, ook persistors genoemd, blijven aanwezig gedurende de behandeling. Doordat ze slapen, veroorzaken ze geen symptomen en lijkt het alsof de infectie weg is. Wanneer de behandeling dan wordt stopgezet, kunnen ze terug wakker worden, weer gaan groeien en uiteindelijk opnieuw voor een infectie zorgen.
Het aantal persistors is vaak laag waardoor ons immuunsysteem ze in normale omstandigheden wel de baas kan na de antibioticumbehandeling. Jammer genoeg vormen ze wel een groter probleem in mensen met een verminderd immuunsysteem, zoals mensen die kankertherapie ondergaan of mensen die lijden aan taaislijmziekte. Toch kunnen persistors ook een immuunsysteem dat wél goed functioneert om de tuin leiden. Ze kunnen zich verschuilen van onze immuuncellen door zich bijvoorbeeld in een beschermende slijmlaag of in je eigen lichaamscellen te nestelen. Als de kust terug veilig is, komen ze dan weer vrij en geven ze de aanzet voor een nieuwe infectie.
Op die manier kunnen persistors dus mee bijdragen aan chronische of terugkerende infecties, zoals bijvoorbeeld de terugkerende urineweginfecties waar het eerder over ging. Bovendien vormen persistors, door dat ze aanwezig blijven, een bron van overlevende cellen die antibioticumresistentie kunnen ontwikkelen. Persistentie, het fenomeen van slapende bacteriën, is dus een andere manier waarop bacteriën behandelingen kunnen bemoeilijken of zelfs kunnen laten mislukken, en vormt op deze manier dus ook een groot probleem voor onze gezondheid.
Wake-up call voor dokters
Toch worden persistors niet opgemerkt in de standaard antibioticumgevoeligheidstesten omdat ze, in tegenstelling tot resistente cellen, niet groeien in aanwezigheid van antibiotica. De testen die op staaltjes worden gedaan, geven dus geen volledig beeld van de mogelijke uitdagingen die de bacteriën kunnen vormen. Zo konden we onlangs aantonen dat uit 1153 bacteriën, afkomstig uit mensen of dieren met infecties aan onder andere de luchtwegen, urinewegen of huid, bijna 43% kan overleven door in een slaaptoestand te gaan, terwijl ze niet resistent zijn en dus niet worden opgemerkt.
Wij willen met ons labo meer aandacht vestigen op deze slapende bacteriën en proberen in overleg met artsen te zoeken naar de meest geschikte aanpak voor dit probleem. Zo streven we samen naar een toekomst waarin we persistentie kunnen detecteren zodat er weloverwogen behandelingen voorgesteld kunnen worden. Op die manier zullen we weer wat beter gewapend zijn in de strijd tegen antibioticumpersistentie én ook -resistentie.
Ik sta elke dag met heel veel plezier vroeg op om mijn onderzoek naar deze slapende bacteriën te volbrengen. Toch hoop ik dat ik er in de toekomst niet zo vaak meer over moet wakker liggen. Hopelijk helpt deze blog om aandacht te vestigen op deze hardnekkige slaapkoppen van bacteriën en kunnen we ons steentje bijdragen om een deel van de vervelende terugkerende urineweginfecties te voorkomen, maar natuurlijk ook om andere gevaarlijke infecties beter te behandelen!
Ons onderzoek:
Van den Bergh B, Ruelens P, Agten L, Van Moll L, Geerts N, Verstraete L, Nguyen S, De Vooght L, Verstraeten N, Cos P, & Michiels J (2025). Widespread antibiotic heterotolerance in bacteria remains undetected by resistance assays. Drug resistance updates, 81, 101239. https://doi.org/10.1016/j.drup.2025.101239
Meer over dit onderwerp
- https://www.eoswetenschap.eu/gezondheid/het-gevecht-tegen-antibioticumresistentie
- https://www.eoswetenschap.eu/gezondheid/een-stap-dichter-bij-het-wekken-van-slapende-bacterien
- https://www.eoswetenschap.eu/gezondheid/antibioticumbehandelingen-hebben-dringend-nood-aan-een-make-over
- https://www.eoswetenschap.eu/gezondheid/slapende-bacterien-zorgen-ervoor-dat-antibiotica-niet-werken
- https://www.eoswetenschap.eu/gezondheid/slapende-bacterien-als-sleutel-tegen-infecties
- https://www.eoswetenschap.eu/gezondheid/dokter-u-vergeet-iets
