Fabrikanten van sportschoenen hanteren een ‘shrink it and pink it’-aanpak bij het ontwerpen van hardloopschoenen voor vrouwen. Ze maken hun mannenschoenen simpelweg kleiner en in een andere kleur. De anatomie van de vrouw vraagt nochtans om een aangepaste sportschoen.
Canadese onderzoekers roepen fabrikanten in het vakblad BMJ Open Sports & Exercise Medicine op om te investeren in hardloopschoenen die specifiek zijn ontworpen op basis van vrouwelijke anatomie. Die schoenen kunnen volgens de wetenschappers niet alleen het comfort verbeteren, maar ook blessures voorkomen en de prestaties van vrouwen verhogen.
De Canadese studie is gebaseerd op gesprekken met 21 hardloopsters, zowel recreatief als competitief, tussen twintig en zeventig jaar oud. Een beperkte groep dus, maar Veerle Segers, biomechanica aan de UGent en niet betrokken bij de Canadese studie, bevestigt wel de nood aan ‘echte’ vrouwenschoenen die rekening houden met de unieke voetvorm, levensfase en voorkeuren van vrouwen.
Veerle Segers is ook hoofd van de Footwear Biomechanics Group, waar wetenschappers samen met de industrie hun kennis delen en in overleg gaan. ‘Het klopt dat schoenen historisch bijna altijd op basis van mannenleesten zijn ontwikkeld. Het zogenaamde “shrink it and pink it"-principe, een mannenschoen verkleinen en roze maken, is effectief een strategie geweest. Er zijn dus maar weinig loopschoenen die vanaf het begin specifiek voor vrouwen ontworpen zijn.’
Vrouwen zijn niet gewoon kleine mannen met borsten
Fabrikanten zijn zich volgens Segers daar nu wel bewust van en proberen die mentaliteit te veranderen. ‘Je merkt dat ze meer aandacht besteden aan de ontwikkeling van vrouwenschoenen. In recente literatuur zie je dat ook: er komt steeds meer onderzoek naar vrouwenvoeten. Zo is er een grote studie geweest waarin 1,2 miljoen voeten van mannen en vrouwen driedimensionaal gescand zijn. De onderzoekers keken daarbij niet naar beweging of kinematiek, maar naar de anatomie van de voet: de instaphoogte, de breedte van de voorvoet en de hiel, enzovoort. Daaruit bleek duidelijk dat mannen- en vrouwenvoeten sterk van elkaar verschillen.'
Die verschillen hebben mogelijk een impact op het blessurerisico. ‘Vrouwen zijn anders gebouwd dan mannen, en daardoor hebben ze niet meer blessures, maar wel andere blessures. Hun schoenen zijn echter nog steeds ontworpen op basis van data van mannen. Dus zelfs als een schoen comfortabel zit, wat voor vrouwen soms al een hele zoektocht is, weten we nog niet of die ook functioneel werkt als blessurepreventie voor vrouwen.’
‘Uit de beperkte onderzoeken die er zijn, blijkt bijvoorbeeld dat vrouwen, door hun bredere bekken en andere heuphoek, andere bewegingen maken, vooral in het frontale en transversale vlak. Daardoor zien we bij vrouwen vaker shin splints en tibiale stressfracturen, terwijl mannen eerder spier- en peesblessures krijgen, zoals Achillespeesontstekingen.’
Waarom gebeuren die onderzoeken dan nog niet vaker? ‘Om echt verschillen te bestuderen, heb je grote populaties nodig, bijvoorbeeld 400 mannen en 400 vrouwen die je minimaal zes maanden opvolgt. Dat betekent dus dat dergelijk onderzoek tijds- en kostenintensief is. Bovendien verschillen blessures ook nog eens per type loper. Beginners hebben andere blessures dan ultralopers. Startende lopers zijn minder belastbaar en raken sneller geblesseerd, ultralopers krijgen eerder blessures door de te hoge belasting van aantal trainingen en kilometers. Ik zou heel graag zo’n longitudinaal onderzoek opzetten naar de invloed van loopstijl op blessures, maar het is ontzettend duur en complex.’
Andere schoenen na de zwangerschap
In het Canadese onderzoek merkten hardlopende moeders op dat hun voeten tijdens en na de zwangerschap veranderden, waardoor ze ineens andere loopschoenen nodig hadden. ‘Ook naar die fysieke veranderingen is nauwelijks onderzoek gedaan. We weten bijvoorbeeld wel dat ligamenten bij vrouwen tijdens de zwangerschap lakser worden, wat vaak leidt tot een bredere of plattere voet. Dat gevoel blijft soms ook na de bevalling, omdat het lichaam in korte tijd sterk verandert. Misschien moeten fabrikanten dus ook nadenken in termen van “post-pregnancy schoenen”. Alleen weten we die specifieke noden nog onvoldoende.’
Niet alleen de voeten van mannen en vrouwen verschillen, hun lichaam werkt ook anders. ‘Vrouwen hebben gemiddeld minder snelle spiervezels dan mannen (snelle spiervezels dienen voor snelheid en kracht, trage spiervezels voor uithouding, red.). Mannen hebben meer spierkracht, maar raken sneller vermoeid tijdens extreem lange inspanningen. Vrouwen zijn in verhouding dan weer beter in uithoudingssporten. Evolutionair gezien zou dat te maken hebben met een energiezuiniger metabolisme: vrouwen sparen tijdens een langdurige inspanning energie om altijd energie over te houden voor de bescherming van hun kinderen.’
Stel dat schoenen oorspronkelijk voor vrouwen waren ontwikkeld, dan zouden mannen zich daar waarschijnlijk ook niet comfortabel in voelen
Wat loopschoenen betreft, is er volgens Segers niet één element dat per se vrouw-specifieker moet zijn. ‘Net zoals bij mannen is er grote variatie tussen vrouwen. Bij vrouwen, die vaker stressfracturen hebben, denk ik wel sneller aan meer demping en iets minder torsie, dus een lichte antipronatie. Tegelijk weten we uit onderzoek dat een schoen die comfortabel aanvoelt het blessurerisico verkleint. Blijkbaar kunnen we intuïtief al vrij goed de beste schoen voor onze voeten bepalen.’
Net daar knelt het schoentje dus ook letterlijk voor vrouwen. ‘Omdat loopschoenen gebaseerd zijn op mannenvoeten, is de keuze voor vrouwen beperkter. Ze doen er langer over om een geschikte schoen te vinden. Stel dat schoenen oorspronkelijk voor vrouwen waren ontwikkeld, dan zouden mannen zich daar waarschijnlijk ook niet comfortabel in voelen.’
‘In sommige Amerikaanse loopwinkels wordt al gewerkt met 3D-voetscans. Op basis daarvan wordt een schoen gekozen die precies aansluit bij de voetvorm: breedte, hiel, wreef, enzovoort. Als je dat combineert met drukmetingen, zoals bij het Belgische Runners’ Lab, kan je vrij nauwkeurig bepalen welk model het beste past. Uiteindelijk blijft comfort wel de belangrijkste graadmeter.’
Dat vrouwenvoeten nog zo weinig onderzocht zijn, heeft deels dezelfde oorzaak als in andere domeinen: het onderzoek gebeurde door mannen en de focus lag op mannen. ‘In de sportwereld speelt ook dat de grootste sportsterren vroeger meestal mannen waren. Schoenmerken richten zich daarom vooral op mannen. Het Amerikaanse merk Brooks is een van de eerste merken die bewust de omgekeerde weg inslaat en meer inzet op comfort en blessurepreventie.’
Ook binnen de wetenschap zelf was de omslag traag. ‘Lange tijd zaten er vooral mannen in de laboratoria, die schoenen ontwikkelden op basis van hun eigen referentiekader. Pas de laatste decennia krijgen vrouwen en vrouwensporten meer aandacht, waardoor er ook meer onderzoek en commerciële interesse ontstaat.’
Nog meer te winnen in teamsporten
Afgelopen zomer lanceerde Adidas naar eigen zeggen de eerste voetbalschoen die volledig gemaakt is voor vrouwen. ‘Behoorlijk laat, maar heel waardevol’, noemt Veerle Segers die ontwikkeling. ‘Er valt nog veel te winnen bij teamsporten. Een vrouwenvoetbal- of basketbalwedstrijd is niet gewoon een tragere versie van de mannensport, het is vaak een andere sport. Vrouwen kennen andere bewegingen, andere blessures, andere noden. Het “shrink it and pink it”-principe werkt daar dus zeker niet. Ook het lichtere lichaamsgewicht van vrouwen, en het verschil in locatie van het lichaamszwaartepunt, zouden eigenlijk mee moeten spelen in de schoenontwikkeling.’
Toch is Segers overtuigd dat er verandering op komst is. ‘De schoenindustrie heeft recent prijzen uitgereikt waarin expliciet onderzoek naar vrouwensport werd beloond. De prijzen werden uitgereikt naar onderzoek in onder andere voetbal en netbal, een soort Australisch basketbal. Ze beseffen dat er nog veel te winnen valt, zeker nu de vrouwensport commercieel steeds belangrijker wordt. De interesse groeit dus, en met die groei komt hopelijk ook meer onderzoek en innovatie.’
