We moeten moeders en baby's beter beschermen tegen de hitte

Een globale crisis met lokale gevolgen

Het klimaat op aarde warmt in een ongekend tempo op, wat leidt tot vaker voorkomende, hevigere en langduriger hittegolven die ernstige risico's voor de menselijke gezondheid met zich meebrengen¹. Hoewel de last van hitte vaak wordt geassocieerd met tropische of droge gebieden, toont onderzoek in toenemende mate aan dat zelfs gematigde gebieden niet immuun zijn².

Europa warmt meer dan twee keer zo snel op als het wereldwijde gemiddelde³. In de zomer van 2023 leidde extreme hitte tot meer dan 48.000 extra sterfgevallen over het hele continent⁴. In België suggereren projecties dat, zonder verandering, hittegerelateerde sterfgevallen kunnen oplopen tot bijna 3.000 per jaar tegen 2050⁵.

Niet iedereen wordt in dezelfde mate getroffen. Ouderen, mensen met hart- en vaatziekten en kinderen lopen een groter risico. Een andere bijzonder kwetsbare, maar vaak over het hoofd geziene groep, zijn zwangere vrouwen en pasgeborenen.^6-7 Ondanks nieuwe aanwijzingen hebben we nog steeds geen volledig zicht op de biologische mechanismen die hierbij een rol spelen en worden gezondheidsrisico's door hitte tijdens de zwangerschap zelden besproken in openbare gezondheidsberichten of klinische zorg.⁷

Wat we weten (en niet weten) over hitte en zwangerschap

Blootstelling aan hitte tijdens de zwangerschap wordt in verband gebracht met een reeks nadelige gevolgen, waaronder vroeggeboorte, doodgeboorte, zwangerschapsdiabetes, aangeboren afwijkingen en een laag geboortegewicht⁷-¹¹. Onderzoekers denken dat de belasting van hart en bloedvaten, uitdroging of hormonale mechanismen een rol kunnen spelen, maar veel van die mogelijke oorzaken zijn nog niet bevestigd en worden nog onderzocht ⁷,⁹,¹².

Ook baby's lopen een verhoogd risico. Hun lichaam is nog niet voldoende in staat om de temperatuur te reguleren, waardoor ze extra gevoelig zijn voor oververhitting en uitdroging. Dat kan de nierfunctie, immuunreacties en zelfs de neurologische ontwikkeling op lange termijn beïnvloeden¹³-¹⁵.

Maar de risico's zijn niet gelijk verdeeld. Mensen die in steden of armere buurten wonen, worden vaak blootgesteld aan hogere temperaturen terwijl ze minder middelen hebben om zichzelf te beschermen¹⁶,¹⁷. Voor die groepen is hitte slechts een van de vele uitdagingen, naast huisvesting, inkomen, voedsel of toegang tot gezondheidszorg. De klimaatcrisis wordt zo een crisis van gelijkheid en rechtvaardigheid: degenen die er het meest door worden getroffen zijn vaak het minst verantwoordelijk en het minst in staat om iets te doen.

Ondanks groeiend bewijs blijft het publiek zich weinig bewust van de risico's van hitte tijdens de zwangerschap¹⁸-²⁰. Een van de grootste uitdagingen bij het communiceren over deze risico's is het vinden van de juiste toon. Zwangere vrouwen worden al overspoeld met gezondheidsadvies en het kan overweldigend aanvoelen daar nog een extra zorg aan toe te voegen. Het doel is niet om angst aan te jagen, maar om mensen te voorzien van bruikbare kennis.

Het is essentieel dat de last van de aanpassing niet alleen op het individu rust. Ja, persoonlijk gedrag is belangrijk, maar het moet ondersteund worden door een ondersteunende omgeving, toegankelijke gezondheidszorg en een inclusief beleid.

Het belang van preventie

Het goede nieuws is dat veel hitterisico's te voorkomen zijn. Effectieve afkoelingsstrategieën zijn vaak eenvoudig, betaalbaar en binnen handbereik: meer water drinken, in de schaduw blijven, buitenactiviteiten beperken tijdens piektemperaturen, ventilatoren gebruiken, natte doeken aanbrengen en tekenen van hittestress of uitdroging herkennen²¹-²³.

Critici zullen misschien spotten met adviezen als “drink meer water”, maar kleine acties kunnen een grote impact hebben. De uitdaging ligt niet in de complexiteit van de oplossingen, maar in de consequente implementatie. Mensen weten misschien wel wat ze moeten doen, maar dat vertaalt zich niet altijd in actie. En nogmaals, niet iedereen heeft hetzelfde vermogen om te handelen, dus het beleid moet ook structurele barrières aanpakken, vooral voor de meest kwetsbaren.

Vooruitkijken

Terwijl de klimaatcrisis zich ontvouwt, moeten we nu handelen om de meest kwetsbaren te beschermen. Zwangerschap en kindertijd zijn fundamentele fases in het leven, en ons beleid, onze omgeving en onze gezondheidszorg moeten meer oog hebben voor dat moment.

Om beter te begrijpen hoe zwangere vrouwen en pas bevallen moeders de hitte waarnemen en ermee omgaan, loopt momenteel in België de WARM-studie – ‘Women's Awareness & Resilience to Maternal, Foetal, Neonatal and Infant Heat-Health Risks’ - die de hele zomer zal duren.

Bent je momenteel zwanger of ben je in de afgelopen 12 maanden bevallen? Dan kan je helpen om toekomstig beleid voor de gezondheid van moeders vorm te geven door bij te dragen aan dit onderzoek.

🔗 Doe hier mee aan de enquête: https://redcap1.ugent.be/surveys/

📌 Toegangscode: N94PNDXLC

Referenties

1. IPCC. Impacts of 1.5°C Global Warming on Natural and Human Systems. In: Global Warming of 1.5°C. Cambridge University Press; 2022. p. 175–312.
2. Ebi KL, Capon A, Berry P, Broderick C, de Dear R, Havenith G, et al. Hot weather and heat extremes: health risks. Lancet. 2021;398:698–708.
3. van Daalen KR, Tonne C, Semenza JC, Rocklöv J, Markandya A, Dasandi N, et al. The 2024 Europe report of the Lancet Countdown on health and climate change: unprecedented warming demands unprecedented action. Lancet Public Health. 2024;9:e495–522.
4. Gallo E, Quijal-Zamorano M, Méndez Turrubiates RF, Tonne C, Basagaña X, Achebak H, et al. Heat-related mortality in Europe during 2023 and the role of adaptation in protecting health. Nat Med. 2024 Nov 1.
5. MIRA - Leuven VK. Actualisatie en verfijning klimaatscenario’s tot 2100 voor Vlaanderen [Internet]. 2015 Jan. Available from: http://ees.kuleuven.be/maccbet/.
6. Scorgie F, Lusambili A, Luchters S, Khaemba P, Filippi V, Nakstad B, et al. “Mothers get really exhausted!” The lived experience of pregnancy in extreme heat: Qualitative findings from Kilifi, Kenya. Soc Sci Med. 2023 Oct 1;335.
7. Lakhoo DP, Brink N, Radebe L, Craig MH, Pham MD, Haghighi MM, Wise A, Solarin I, Luchters S, Maimela G, Chersich MF; Heat-Health Study Group; HIGH Horizons Study Group. A systematic review and meta-analysis of heat exposure impacts on maternal, fetal and neonatal health. Nat Med. 2024. doi: 10.1038/s41591-024-03395-8.
8. Chersich MF, Scorgie F, Filippi V, Luchters S, Huggett A, Sibanda E, et al. Increasing global temperatures threaten gains in maternal and newborn health in Africa: A review of impacts and an adaptation framework. Int J Gynecol Obstet. 2023;160:421–9.
9. Ramirez JD, Maldonado I, Mach KJ, Potter J, Balise RR, Santos H. Evaluating the impact of heat stress on placental function: A systematic review. Int J Environ Res Public Health. 2024;21.
10. Nyadanu SD, Dunne J, Tessema GA, Mullins B, Kumi-Boateng B, Bell ML, et al. Maternal exposure to ambient air temperature and adverse birth outcomes: An umbrella review of systematic reviews and meta-analyses. Sci Total Environ. 2024;917.
11. Bonell A, Vicedo-Cabrera AM, Moirano G, Sonko B, Jeffries D, Moore SE, et al. Effect of heat stress in the first 1000 days of life on fetal and infant growth: a secondary analysis of the ENID randomised controlled trial. Lancet Planet Health. 2024 Oct 1;8(10):e734–43.
12. Brimicombe C, Wieser K, Monthaler T, Jackson D, De Bont J, Chersich MF, et al. Effects of ambient heat exposure on risk of all-cause mortality in children younger than 5 years in Africa: a pooled time-series analysis. Lancet Planet Health. 2024 Sep 1;8(9):e640–6.
13. Brink N, Lakhoo DP, Solarin I, Maimela G, von Dadelszen P, Norris S, et al. Impacts of heat exposure in utero on long-term health and social outcomes: a systematic review. BMC Pregnancy Childbirth. 2024;24(1).
14. Dalugoda Y, Kuppa J, Phung H, Rutherford S, Phung D. Effect of Elevated Ambient Temperature on Maternal, Foetal, and Neonatal Outcomes: A Scoping Review. Int J Environ Res Public Health. 2022;19.
15. Xu Z, Etzel RA, Su H, Huang C, Guo Y, Tong S. Impact of ambient temperature on children’s health: A systematic review. Environ Res. 2012;117:120–31.
16. Hamdi R, Duchêne F, Berckmans J, Delcloo A, Vanpoucke C, Termonia P. Evolution of urban heat wave intensity for the Brussels Capital Region in the ARPEGE-Climat A1B scenario. Urban Clim. 2016;17:176–95.
17. Brimicombe C, Gao C, Otto IM. Vulnerable to heat stress: gaps in international standard metric thresholds. Int J Biometeorol. 2024.
18. Kuehn L, McCormick S. Heat exposure and maternal health in the face of climate change. Int J Environ Res Public Health. 2017;14.
19. Giudice LC, Llamas-Clark EF, DeNicola N, Pandipati S, Zlatnik MG, Decena DCD, et al. Climate change, women’s health, and the role of obstetricians and gynecologists in leadership. Int J Gynecol Obstet. 2021;155(3):345–56.
20. WHO. Report of a Scoping Meeting for the Selection of Indicators to Monitor the Impact of Extreme Heat on Maternal, Newborn and Child Health, Geneva, Switzerland, 24–25 April 2023. Geneva: World Health Organization; 2024. Licence: CC BY-NC-SA 3.0 IGO.
21. Malik A, Bongers C, McBain B, Rey-Lescure O, Dear R de, Capon A, et al. The potential for indoor fans to change air conditioning use while maintaining human thermal comfort during hot weather: an analysis of energy demand and associated greenhouse gas emissions. Lancet Planet Health. 2022;6(4):e301–9.
22. Chaseling GK, Baharav Y, Nichols L, Wahal A, Gow O, Shickman K, et al. Simple strategies to reduce cardiac strain in older adults in extreme heat. N Engl J Med. 2024;398(18):1754–8.
23. Brimicombe C, Conway F, Portela A, Lakhoo D, Roos N, Gao C, et al. A scoping review on heat indices used to measure the effects of heat on maternal and perinatal health. BMJ Public Health. 2024;2(1):e000308.