Als ik op het internet zoek naar ‘garnaal’, dan krijg ik geen biologieles, maar een eindeloos buffet aan recepten. Het lijkt wel alsof de natuurlijke habitat van de grijze garnaal (Crangon crangon) niet de Noordzee is, maar een uitgeholde tomaat.
Beeld: Charlotte Goeyers
Zelfs de wetenschappelijke literatuur gaat vaker over de consumptie ervan dan over het dier zelf. Daarom nomineer ik ook de grijze garnaal als lelijk eendje. Niet dat we de garnaal lelijk vinden, integendeel, maar hij is vooral geliefd om zijn dikke buikspier, die hij bij leven gebruikt om razendsnel achteruit te schieten en zo aan hongerige vissen, krabben en meeuwen te ontsnappen (maar niet aan onze netten).
Met zoveel monden om te vullen, is het een geluk dat de garnaal een meester is in vermenigvuldigen. Een vrouwtje draagt tussen de tweeduizend en veertienduizend eieren onder haar achterlijf, netjes opgeborgen in een ‘broedbuidel’, en kan meerdere keren per jaar een nieuw legsel produceren. Ook haar nageslacht staat te springen om zich voort te planten. Amper vier maanden na de geboorte, en een dertigtal keer vervellen, is een jonge garnaal zelf klaar om een nieuwe generatie voort te brengen.
Eitjes poetsen
Zo dropt de garnaal elk jaar twee nieuwe generaties in de Noordzee. Het vrouwtje strooit haar eitjes trouwens niet zomaar in het rond. Ze koestert ze, en plakt ze vast aan de zwempoten onder haar achterlijf. Door het achterlijf op te krullen, vormen die poten samen een open ‘broedbuidel’ waar zuurstofrijk vers water langs stroomt. Ze beweegt en poetst de eieren actief tot de larven na enkele weken uitkomen en wegdrijven.
Garnalen hebben allerlei tactieken om aan het oog van hongerige dieren te ontsnappen. Overdag graven ze zich in, met alleen hun ogen en antennes boven het zand. ’s Nachts verlaten ze hun schuilplaats om zelf voedsel te zoeken. Daarom varen garnaalvissers vooral in het donker uit. En het zijn de kameleons van de Noordzee. Ongekookt is een garnaal meestal grijs, om gecamoufleerd te zijn in het modderige zand, maar hij kan afhankelijk van de achtergrond van kleur veranderen naar wit, geel, rood, bruin of zwart. Dat gaat zeer snel. Op een uur kan een vijfde van de garnaal al van kleur veranderd zijn.
Garnalen hebben ook een bijzonder fascinerend evenwichtsorgaan. Aan de basis van hun antennes zit een klein huidblaasje. Telkens wanneer een garnaal vervelt, stopt hij een zandkorreltje in dat blaasje. Wanneer de garnaal zijn lichaam kantelt, rolt of beweegt, drukt het zandkorreltje tegen zintuighaartjes. Zo weet de garnaal wat boven en onder is, ook in troebel water, bij storm of in het donker.
Dat het een evenwichtsorgaan is, konden wetenschappers aantonen met een grappig experiment. Ze boden vervellende garnalen ijzervijlsel aan in plaats van zand. De garnalen plaatsten zo een ijzerkorreltje in het blaasje. Met behulp van een magneet konden de wetenschappers de garnaal vervolgens beetnemen. Als ze de magneet onderaan het aquarium hielden, dan zwom de garnaal ondersteboven, met de magneet links op zijn linkerkant en met de magneet rechts op zijn rechterkant.
Hoewel de garnaal zelf op het menu staat van veel dieren, is hij zelf ook een vleesliefhebber. Met vijf paar poten heeft hij alles bij de hand: met de voorste scharen grijpt hij jonge slakken, schaaldieren of wormen vast. En met de kleinere poten op de tweede rij peuzelt hij alles netjes op. Alleen een servetje om zijn kraag ontbreekt nog om eruit te zien als een smikkelende toerist op de dijk.
