Vernietiging van Syrische chemische wapens op zee

Voor de eerste keer sinds de uitvoering van het Verdrag Chemische Wapens zal de vernietiging van chemische wapens op zee plaatsvinden. Terwijl de Griekse bevolking op de meest zuidelijke eilanden daartegen protesteert, benadrukt de Organisatie van het Verbod op Chemische Wapens (OPCW) dat ze de vernietiging uit zal voeren met een bewezen technologie, en dat ze alle veiligheidsmaatregelen in acht zal nemen. Een daarvoor uitgerust schip ligt in Spanje op die operatie te wachten.

In internationale wateren voor de kust van Syrië, buiten de twaalfmijlszone, wachten een Deens en Noors vrachtschip op de laatste lading van (bestanddelen voor) chemische wapens uit Syrië. Dit laatste deel – nog acht procent – moet het land volgens planning voor 30 juni 2014 verlaten. Het ligt op één locatie en is wegens de oorlogssituatie moeilijk weg te halen: de toegangsweg wordt beheerst door bewapende tegenstanders van de regering.

Als de laatste lading chemicaliën aan boord is gebracht in de Syrische havenplaats Latakia, zullen de vrachtschepen direct koers zetten naar de Zuid-Italiaanse haven Gioia Tuaro, en vervolgens naar Finland. Tegelijkertijd zal ook het containerschip MV Cape Ray, waarop de chemicaliën uiteindelijk zullen worden vernietigd, vanuit Spanje vertrekken naar de Italiaanse havenstad.

Overslag in Italiaanse haven

De overslag van de lading met mosterdgas en DF (beide in vloeibare vorm) op de MV Cape Ray vindt in Gioia Tuaro onder strikte veiligheidsvoorwaarden plaats. DF is een belangrijk bestanddeel (ofwel ‘precursor’) voor het zenuwgas sarin, met de chemische formule ‘methylphosphonyl difluoride’. ‘Om een optimale veiligheid te waarborgen zal de haven tijdens het overladen volledig worden afgesloten’, vertelt Dominique Anelli, hoofd van de Chemical Demilitarisation Branch (CDB) van de Organisatie van het Verbod op Chemische Wapens (OPCW). ‘Wij communiceren intensief met de Italiaanse autoriteiten en coördineren het proces om alles goed te laten verlopen.’

De OPCW heeft zich als doel gesteld chemische wapens wereldwijd uit te roeien. Daarvoor ontving de organisatie vorig jaar de Nobelprijs voor de Vrede. Anelli: ‘Het is onze taak om ervoor te zorgen dat er van het moment van verzamelen tot en de vernietiging niks verdwijnt van de Syrische chemische wapens.’ Alles wordt verzegeld. Die logistieke afhandeling vindt plaats onder toezicht van de OPCW.

Ervaren team

Op de MV Cape Ray zal de gevaarlijkste groep chemicaliën vernietigd worden. Het Amerikaanse schip heeft daarvoor twee mobiele hydrolyse-installaties – zogeheten Field Deployable Hydrolysis Systems (FDHS) – aan boord. Hydrolyse is een bewezen en gangbare technologie voor de vernietiging van chemische wapens.

‘Het Amerikaanse team dat op de Cape Ray zorg zal dragen voor de vernietiging van de Syrische chemicaliën, was ook betrokken bij de ontmanteling van het Amerikaanse arsenaal aan chemische wapens vanaf 1997’, aldus Anelli. ‘In totaal 25.000 ton. Daartoe werden ook een aantal mobiele hydrolyse-installaties gebouwd. Twee daarvan staan nu opgesteld op de Cape Ray.’

Unieke gebeurtenis

Het is de eerste keer sinds de uitvoering van het Verdrag Chemische Wapens (CWC) in 1997 dat de vernietiging van chemicaliën op zee plaatsvindt. Anelli: ‘In lijn met de regels van de CWC moeten chemische wapens op lánd en bovendien in het land zélf worden vernietigd. De vernietiging vindt plaats in een tijdelijk faciliteit onder supervisie van inspecteurs van de OPCW. Maar in Syrië is dat door de oorlogssituatie niet mogelijk.’

‘Vorig jaar zochten we nog naar een alternatief in de buurlanden’, aldus Anelli, ‘maar dit bleek niet mogelijk, want de CWC laat niet toe chemische wapens van de ene naar de andere lidstaat te verplaatsen.’

De OPCW besloot de door Syrië opgegeven chemicaliën in twee groepen op te delen: Priority 1 (chemische wapens of hun bestanddelen) en Priority 2 (vooral industriële chemicaliën die noodzakelijk zijn voor de productie van chemische wapens). In oktober 2013 hebben de lidstaten van de OPCW besloten dat een deel van de Priority 1-chemicaliën (mosterdgas en DF) op de Middellandse Zee vernietigd zal worden. Hiermee voorkomt men dat de chemicaliën over lange afstand getransporteerd moeten worden, dwars door het oorlogsgebied in het Midden-Oosten.

De vernietiging aan boord van de Cape Ray vindt plaats in internationale wateren, in een gebied ergens tussen Kreta, Malta en Italië. ‘Want daar is de Middellandse Zee vrij rustig, met lagere windsnelheden en golven onder de twee meter’, zegt Anelli. ‘Bovendien ligt het gebied op grote afstand van de bewoonde wereld. Het schip zal tijdens de drie maanden durende operatie niet voor anker gaan, maar blijven varen.

Consensus

Ondanks alle veiligheidsmaatregelen protesteren bewoners en lokale politici van het Griekse eiland Kreta tegen de vernietiging van de Syrische wapens in ‘hun achtertuin’. Anelli reageert: ‘Het besluit is genomen door alle lidstaten van de OPCW. Bovendien is Griekenland nu voorzitter van de EU, dus zij zijn niet voor een verrassing komen te staan. Het was een politiek besluit. Als de OPCW is het niet onze taak om dit aan de lokale bevolking uit te leggen. De OPCW heeft aan Griekse parlementariërs uitgelegd hoe het vernietigingsproces op zee precies in z’n werk zal gaan. Nu is het aan de politici van de landen in het betreffende gebied om aan hun bevolking uit te leggen waarom we dit besluit namen.’

‘Ik kan me voorstellen dat de bevolking op de eilanden zich zorgen maakt, maar dat is niet terecht’, zegt Mehran Rouzbahani, sinds 1997 chemisch consultant bij de OPCW. ‘FDHS is een volledig gesloten systeem en geen enkele schadelijke stof zal in lucht of water buiten het schip terechtkomen. In de bijna twintig jaar dat chemische wapens worden vernietigd, is er onder toezicht van OPCW nog nooit een incident geweest.’

Verbrandingsovens

Rouzbahani, die is opgeleid als farmacoloog, voegt toe: ‘Na de chemische neutralisatie is de concentratie gereduceerd tot 0,1%. Het gezuiverde afvalwater wordt opgeslagen op de Cape Ray in zogeheten ISO-containers: internationaal genormeerde zeecontainers. Vervolgens wordt het afval deels verwerkt in een speciaal uitgeruste verbrandingsoven in Duitsland en deels in Finland. Het totale vernietigingsproces, vanaf de hydrolysebehandeling op de Cape Ray tot en met de verbranding in verschillende Europese landen, duurt maximaal driehonderd dagen.’

Anelli als Rouzbahani proberen naar eigen zeggen de vernietiging van chemische wapens te demystificeren. ‘De burgers hoeven niet bang te zijn. We hebben veel ervaring met het hydrolyseproces en er is nog nooit iets misgegaan. Bedenk hoeveel chemische stoffen er dagelijks in de Rotterdamse haven worden verscheept. En dat vinden we heel gewoon.’