Wereldwijd lijkt het protest tegen de coronamaatregelen te groeien. Tijdens de eerste golf ontstonden er allerlei liefdadigheidsacties, nu illegale feestjes en demonstraties. Hoe komt dat?
Foto boven: Deelnemers aan een Vrijheidsmars in Amsterdam protesteren tegen de vrijheidsbeperkende maatregelen die de overheid vanwege het coronavirus heeft ingesteld.
We vroegen het aan motivatie- en ontwikkelingspsycholoog Maarten Vansteenkiste (UGent). Hij is lid van de expertengroep ‘Psychologie & Corona’ die rapporteert aan de GEES.
Waarom heerst er nu zoveel onrust in de samenleving?
‘De tweede golf lijkt inderdaad moeilijker te vallen bij veel mensen. Daar zijn vier verklaringen voor. Ten eerste komt die tweede golf een stuk eerder dan verwacht. We gingen uit van september of oktober, niet juli. Het voelt alsof we de controle verliezen en dat is stressvol. Ten tweede weten we nu dat maatregelen lang kunnen duren, de eerste lockdown duurde zo’n drie maanden. We anticiperen daar nu weer op. Dat maakt moedeloos en geeft ook een gevoel van controleverlies. Er treedt ook ‘aangeleerde hulpeloosheid’ op, een psychologisch verschijnsel waar mensen hebben aangeleerd geen invloed te kunnen uitoefenen op de dingen die hen overkomt.
'We moeten luisteren naar degenen die protesteren of zich niet aan regels houden'
Een derde verklaring heeft met de zomervakantie te maken. Dat is typisch een tijd waarin we vrienden en familie opzoeken en dingen doen die we leuk vinden. Verbondenheid en autonomie, twee van onze psychologische basisbehoeften, staan centraal in de vakantie en worden door de maatregelen beperkt. Ten slotte betwijfelen sommige mensen de strategie om het virus te bestrijden. Als je autonomie door de maatregelen dan ook nog teruggedrongen wordt, ontstaat psychologische reactance: het proberen te herstellen van die autonomie door in verzet te gaan.’
Hoe moeten we hiermee omgaan?
‘Achter elk verzet zit een logische grond, dus we moeten luisteren naar degenen die protesteren of zich niet aan regels houden. Misschien bekritiseren ze een specifieke maatregel of kunnen ze het niet opbrengen om zich aan alle regels te houden. Denk aan de mondkapjesplicht. Het heeft waarschijnlijk geen zin om het masker te dragen als je een blokje omgaat met de hond en vrijwel niemand passeert. Logisch dat mensen zich daartegen verzetten. Al deze obstakels kan de overheid vervolgens meenemen in de communicatie over de maatregelen.’
Wat kan de overheid doen om de onrust weg te nemen?
‘De expertengroep ‘Psychologie & Corona’ heeft een soort kleurensysteem voorgesteld. Aan de hand van vier kleuren kan de overheid aan de bevolking laten zien welke maatregelen er gelden en waarom. Nu kan de bevolking doorgaans niet meekomen en daardoor niet begrijpen waarom er strengere maatregelen gelden. Daarnaast is het nuttig om te laten zien wat het effect van de maatregelen is op het aantal mensen dat op intensieve zorgen ligt. Als je toont dat zo’n grafiek sneller stijgt als iedereen vijftien anderen mag zien in plaats van vijf, krijgen mensen meer vertrouwen in het nut van de maatregelen. En campagnes die inspelen op solidariteit zijn nodig. Samen hetzelfde doel nastreven motiveert. Als iedereen echt begrijpt waarom de maatregelen nodig zijn en zich steeds bewust is van de aanwezigheid van het virus, zorgt dat ook voor spontane verantwoordelijkheid.’
Jongeren lopen weinig risico om ernstig ziek te worden. Hoe blijven zij gemotiveerd?
‘Als je naar het sterftecijfer onder jongeren kijkt is het logisch dat zij zich minder aan de regels houden en meer in verzet komen. We kunnen daar op twee manieren op inspelen. Ten eerste kunnen we de neveneffecten beter communiceren, uit recent onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat covid-19 ook hartschade kan aanrichten als je niet ernstig ziek wordt. En ten tweede moeten we duidelijker maken dat je ook anderen beschermt als je zelf de maatregelen opvolgt. Dat kunnen we doen door influencers te vragen naar wat zij lastig vinden aan de tweede golf en hoe ze daar mee omgaan. Voorbeelden kunnen inspireren en motiveren. Dat geldt trouwens voor alle leeftijden. Verder kan het nieuws een soort ‘coronakwartier’ introduceren waarin ‘gewone’ mensen betuigen hoe zij de regels ervaren en daarmee om gaan. Of dat families, jong en oud, met elkaar in gesprek gaan. Zo kunnen we van elkaar leren.’
Maakt u zich zorgen over een eventuele derde golf?
‘Ik ben bang dat het verzet groeit en het draagvlak voor de maatregelen afneemt. Uit onze motivatieparameter bleek dat half juli nog maar 67 procent van de Belgen volledig achter de maatregelen stond. Tijdens de eerste golf was dat ruim 80 procent. Waarschijnlijk is dat percentage nu nog lager omdat de maatregelen sindsdien strenger zijn.’
