Bewegingsloos, niet op de omgeving reageren - of juist in een opwindingstoestand verkeren. Katatonie is een ernstig psychiatrisch ziektebeeld, waarbij mensen met psychische problemen als het ware gevangen raken in hun eigen brein. Psychiater Ebtisam El Filali over patiënt Tessa*.
Samen met de verpleegkundige ga ik op weg naar de spreekkamer. Tessa* zit al op me te wachten. Ze is in het weekend tegen haar wil opgenomen, en als dienstdoend psychiater is het mijn verantwoordelijkheid om te beoordelen welke behandeling nodig is om haar te helpen genezen en te laten terugkeren naar huis. De verpleegkundige vertelde mij dat ze in verwarde toestand is opgenomen. Volgens haar familie heeft ze de afgelopen tijd veel stress ervaren op het werk en maakt ze zich zorgen om de gezondheid van haar moeder. In de loop van de tijd werd Tessa steeds achterdochtiger en is het thuis uit de hand gelopen, waarbij ze niet meer sliep, familie geen echt contact met haar kon maken, ze overmatig beweeglijk was en ze herhaaldelijk bleef zeggen dat ze beter haar best moest doen om voor haar moeder en kinderen te zorgen.
“Hoe is het nu met je, Tessa?” vraag ik. “Ik weet het niet”, antwoordt ze. Tijdens het gesprek kost het haar veel moeite om te antwoorden en valt het me op dat ze vaak dezelfde handelingen uitvoert: friemelen met haar vingers en haar vingers door haar haren halen. Ze kijkt me nauwelijks aan en elke vraag beantwoordt ze met “Ik weet het niet”. Ik realiseer me dat haar gedrag, wat haar familie eerder vertelde en hoe het gesprek verloopt, mogelijk het gevolg zijn van katatonie.
Katatonie is een ernstig psychiatrisch ziektebeeld, waarbij mensen met een depressie, een angststoornis of een psychotische stoornis als het ware gevangen raken in hun eigen brein, een soort van mentale blokkade. Katatonie kent verschillende uitingsvormen. De meest herkenbare is de stuporeuze katatonie. Daarbij is iemand volledig bewegingsloos, praat niet, eet en drinkt niet meer en kan niet reageren op anderen in de omgeving. Bij deze vorm van katatonie kunnen mensen urenlang in soms onnatuurlijke houdingen blijven staan, zitten of liggen. Als je hun arm of been van positie zou veranderen, dan blijft die vervolgens in de nieuwe houding staan.
Tessa friemelt met haar vingers en herhaalt steeds weer “Ik weet het niet”
Een andere vorm is de katatonie met opwindingstoestand, waarbij iemand juist erg beweeglijk is, vaak verwarde spraak heeft, steeds dezelfde doelloze handelingen uitvoert en waarbij er mogelijk ook sprake is van echolalie. Dat is het onbewust herhalen van woorden of zinnen die door een ander zijn gezegd. Naar schatting een op de tien mensen die opgenomen worden op een psychiatrische afdeling lijdt aan katatonie.
Gelukkig is het ziektebeeld over het algemeen goed te behandelen met medicatie zoals lorazepam, een medicijn dat een ontspannende en rustgevende werking heeft. Soms zijn er wel extreem hoge doseringen nodig, tot tien keer meer dan de maximaal toegestane adviesdosering voor iemand zonder katatonie.
Zo ook bij Tessa. Ze wordt behandeld met hoge doseringen lorazepam, en na enkele dagen zien we steeds meer de echte Tessa tevoorschijn komen. Ze wordt rustiger en is meer in contact met haar omgeving. Een collega van mij vroeg haar enkele dagen later of ze zich nog kan herinneren wat ze voelde toen ze katatoon was. “Het enige wat ik me nog herinner, is dat ik me heel erg angstig voelde”, vertelde ze.
Hoe het is afgelopen met Tessa, weet ik niet omdat ik niet haar vaste arts ben. Maar bij veel mensen met katatonie blijkt er sprake van een depressie, die behandeld kan worden met psychotherapie en antidepressiva. Hopelijk kwam Tessa er dankzij behandeling weer bovenop en is ze weer in contact met de wereld.
*Tessa is niet de echte naam van de patiënt.
