Nobelprijs scheikunde naar ontwikkelaars ‘s werelds kleinste machines
05 oktober 2016 door Eos-redactieDe 108ste Nobelprijs voor Scheikunde gaat naar Jean-Pierre Sauvage, Sir Fraser Stoddart en Bernard L. Feringa.
Vandaag ontvingen drie laureaten de Nobelprijs voor scheikunde. Jean-Pierre Sauvage (Frankrijk), Sir Fraser Stoddart (Schotland) en Bernard Feringa (Nederland) krijgen de onderscheiding voor hun pionierswerk naar moleculaire machines.
De drie wetenschappers ontwierpen en ontwikkelden moleculaire machines. Daarvoor leerden ze eerst hoe ze moleculen op een gecontroleerde manier kunnen laten bewegen. Met die kennis wordt alles mogelijk van nanoliften tot microscopisch kleine motoren. Je kunt er zelfs nanospieren mee maken, of robots die in de bloedbaan naar kankercellen speuren.
Ringmolecules
In 1983 al zette Jean-Pierre Sauvage de eerste stap naar een moleculaire machine. Toen slaagde hij erin twee ringvormige molecules in een ketting aan elkaar te linken. Die moleculaire ketting liet voor het eerst onderlinge beweging tussen molecules toe. Dat opende de deur naar een eerste niet-biologische moleculaire machine.
Moleculaire lift
De Schot Fraser Stoddard zette de tweede stap in 1991. In dat jaar ontwikkelde hij een ‘rotaxane’, een as waar Sauvages ringvormige molecule mechanisch aan kan worden bevestigd. Met hittetechnieken slaagde Stoddard erin de ring volledig gecontroleerd op en neer te laten gaan over die as. Zo creëerde hij de allereerste moleculaire lift, computerchip en spier.
Nanowagen
De derde winnaar is de Nederlander Bernard Feringa van de Rijksuniversiteit van Groningen. Acht jaar na Stoddards onderzoek maakte hij een nieuwe sprong in het vakgebied. Normaal bewegen molecules op een volledig willekeurige manier in een ruimte. Door ze op een rotatieblad te plaatsen, kon Feringa ze continu dezelfde richting laten uitdraaien. Met die techniek ontwikkelde hij een moleculaire motor en zelfs een nanowagen. (vorig jaar sprak Eos met Bernard Feringa, klik om het interview te lezen)
De Nobelprijs voor scheikunde werd uitgereikt in de Koninklijke Zweedse Academie van Wetenschappen. Op vrijdag 7 oktober wordt de Nobelprijs voor de vrede uitgereikt.
