‘Eierstokkanker is een griezel’

Zonder één moeilijk woord en geïllustreerd met geanonimiseerde verhalen uit zijn artsenpraktijk, bezorgt Cammu je het ene aha-gevoel na het andere. ‘Al decennialang voel ik de onweerstaanbare drang om medische wetenschappen te populariseren voor een breed publiek’, vertelt hij. ‘Veel mensen zijn geboeid door deze onderwerpen, veelal omdat ze er iets over gehoord of gelezen hebben maar niet precies weten hoe de vork in de steel zit. ‘Het moment waarop ik een patiënt zie denken ‘ah, zo zit dat’ verschaft mij oneindig veel voldoening.

Wat was het grootste gat in de kennis van uw patiënten en hun partners?

‘Als ik zou vragen om alles wat je tegenkomt tussen de vulva en de eierstok in volgorde op te noemen, dan zou vrijwel geen enkele man maar ook bijna geen enkele vrouw daarin slagen. De meesten kennen het woord vulva niet eens. Als vrouwen hun uitwendige geslachtsdelen al benoemen, hebben ze het bijna altijd over hun vagina, wat voor hen synoniem is met ‘alles wat daar beneden zit’.

‘Ik heb daar geen waardeoordeel over. Mocht ik niet voor gynaecoloog gestudeerd hebben, zou ik dat ook niet kunnen. Typerend was de enquête die ik uitvoerde bij vrienden over de g-spot. De meesten hadden er al van gehoord, maar over de juiste locatie ervan kwamen zelfs de vrouwen niet verder dan ‘ergens in de vagina’. Een minderheid van de mannen was er zelfs van overtuigd dat het een soort mobiele erotische plek is die ook aan de achterkant van het oor kan opduiken.’

Nederlands hoogleraar seksuologie Ellen ter Laan vertelde eerder in Eos dat de g-spot het zwelweefsel is dat achteraan de clitoris om de plasbuis heen zit en alleen opzwelt als je opgewonden bent.

‘Dat is absoluut juist. De g-spot is niets anders dan het onzichtbare deel van de clitoris dat door seksuele opwinding zwelt en pas dan voelbaar wordt in de vagina. Het maakt duidelijk waarom een vrouw door coïtus kan klaarkomen, meer bepaald wanneer de penis doorheen de vaginale voorwand de clitoris stimuleert.’

In uw boek weerlegt u tal van misverstanden. Patiënten een placebo geven – een pilletje of zalfje dat geen werkzame bestanddelen bevat – staat voor veel mensen gelijk aan hen bij de neus nemen. Dat spreekt u tegen.

‘Ik ben een placeboarts, omdat ik de kracht van placebo goed begrijp. Ook in de medische literatuur wordt het alsmaar belangrijker voor de behandeling van patiënten en wordt het helemaal niet beschouwd als denigrerend voor hen. De laatste jaren wordt aan patiënten ook effectief gezegd dat ze een placebo krijgen, want dat werkt. De reden daarvoor is dat een arts die patiënten een placebo voorschrijft bij hen de verwachting creëert dat ze zichzelf beter kunnen maken. Van zodra ze verwachten dat de therapie zal werken, ontstaan er zichtbare veranderingen in hun hersenen die de symptomen verminderen. Ze maken zichzelf beter door hun eigen wilskracht. Dat is toch helemaal niet hetzelfde als hen foppen?’

Over de noodpil of morning-afterpil denken velen dat het een vroege vorm van abortus is, terwijl het eigenlijk een vorm van anticonceptie is. Waar zit de scheidingslijn tussen beide?

‘Het verschil zit in wat je onderbreekt. Als je de inplanting van een embryo onderbreekt, bijvoorbeeld doordat je een spiraaltje in je baarmoeder hebt laten plaatsen, dan spreken we van anticonceptie en niet van abortus, omdat een embryo dat zich niet kan inplanten nooit op eigen kracht een kind kan worden. Hetzelfde geldt voor koppels die een ivf-procedure doorlopen en waarvan overtollige embryo’s werden ingevroren. Als je de diepvriezer uitzet pleeg je geen abortus, want die embryo’s kunnen zonder hulp geen kinderen worden.’

‘Van abortus is pas sprake als je de verdere groei van een al geïmplanteerd embryo onderbreekt, want als je daarbij niks doet ontwikkelt zich dat wél tot een kind. Bij een abortus grijp je in door het slijmvlies van je baarmoeder samen met het embryo te laten wegzuigen, of door twee soorten abortuspillen te slikken – de ene om het progesteron te vernietigen dat het embryo nodig heeft om te groeien en de andere om je baarmoeder te laten samentrekken zodat de resten van de afgebroken zwangerschap verwijderd worden.’

Wat was de belangrijkste evolutie in uw vakgebied in de periode dat u gynaecoloog was? 

‘Een van de belangrijkste verwezenlijkingen in de gynaecologie van de voorbije veertig jaar was het hormoonspiraal. Het is in de eerste plaats de efficiëntste vorm van anticonceptie, want het risico om met een hormoonspiraal na een jaar toch zwanger te worden is maar 0,2 procent.’

‘Maar het hormoonspiraal doet veel meer dan dat. Het maakt het baarmoederslijmvlies extreem dun, waardoor een jaar na de plaatsing ervan een kwart van de vrouwen geen menstruatie meer heeft en het andere driekwart het bloedverlies ziet dalen met negentig procent. Dat opende perspectieven om het niet alleen voor anticonceptiedoeleinden te gebruiken, maar ook voor allerlei gynaecologische problemen zoals hevige menstruatie, tussentijdse bloedingen en endometriose. Die problemen werden voordien vaak opgelost door de baarmoeder te verwijderen. Dankzij het hormoonspiraal is het aantal baarmoederoperaties meer dan gehalveerd.’

Kennis evolueert in de tijd. Waar kan qua kennis nog veel vooruitgang geboekt worden in uw vakgebied?

‘Eierstokkanker is de griezel onder de gynaecologische kankers. Kankerspecialisten noemen het een silent killer omdat het in de buikholte vrijelijk kan groeien en bijgevolg lange tijd geen klachten geeft. Bovendien bestaat er geen preventieve screening naar, waardoor het bij twee op de drie patiënten te laat wordt ontdekt. Wordt de tumor in een vroeg stadium ontdekt, dan bedraagt de vijfjaarsoverleving 88 procent, maar gebeurt dat pas in een laat stadium dan overleven slechts vier op de tien vrouwen de diagnose langer dan vijf jaar. Naar het vroegtijdig opsporen van eierstokkanker zijn al tal van grootschalige onderzoeken uitgevoerd, maar dat heeft tot nu toe niks uitgehaald.’

‘Waarvoor ik pleit is dat alle artsen die in de buurt van de eileiders komen, zoals chirurgen die een appendix wegnemen of een hernia-operatie uitvoeren, bij vrouwen die geen kinderen meer willen meteen ook de eileiders verwijderen. Wij doen dat aan de VUB al jaren bij vrouwen die zich laten steriliseren, omdat eierstokkanker ontstaat in het laatste stuk van de eileiders dat juist onder de eierstok ligt. Neem je de eileiders weg, dan verwijder je ook de bron van de eierstokkanker.’

‘Een andere piste die een oplossing kan bieden komt voort uit een retrospectief onderzoek dat gynaecoloog en kankerspecialist Barbara Goff van de universiteit van Washington in 2022 uitvoerde. Bij driekwart van de vrouwen waar eierstokkanker in een vroeg stadium werd ontdekt stelde ze vast dat die voordien een verkeerde diagnose hadden gekregen van vooral prikkelbaredarmsyndroom. Dat was omdat ze na hun vijftigste voor het eerst klachten kregen die sterk gelijken op die van prikkelbare darmen, zoals een opgeblazen gevoel, buikpijn en veranderingen in hun plas- en/of stoelgangpatroon. Goff concludeerde dat eierstokkanker helemaal niet zo’n silent killer is en dat artsen bij dergelijke klachten ook aan beginnende eierstokkanker moeten denken.’

Wat is de meest bizarre aandoening die u in uw loopbaan bent tegengekomen?

‘Dat is zonder enige twijfel endometriose. Bij deze aandoening bevindt het baarmoederslijmvlies, dat normaal alleen aan de binnenkant van de baarmoederholte zit, zich ook buiten de baarmoeder. En het gekke is dat al deze endometriosehaarden tijdens elke menstruatie mee bloeden, waar ze zich ook bevinden.’

‘Ik heb ooit een endometriosepatiënt gekend die elke maand een klaplong kreeg omdat er zich tussen haar longen en borstkas een endometriosehaard bevond. Telkens die begon te bloeden, kwam er een abnormale opening in die ruimte waardoor haar longen dichtklapten.’

‘Een Nederlands expert ter zake onderzocht bij hoeveel vrouwen er bij de menstruatie bloed in de holte van Douglas terechtkomt, de ruimte tussen de baarmoeder en de endeldarm. Dat bleek bij vrijwel alle vrouwen het geval. Maar de overgrote meerderheid heeft daar geen last van omdat het buikvlies die bloedcellen verwijdert. Wellicht loopt bij endometriose daar iets fout.’

U bent patiënten verloren omdat u weigerachtig stond tegenover nutteloze onderzoeken.

‘Heel wat patiënten komen op jaarlijkse controle terwijl ze geen klachten hebben, geen medicijnen nemen, geen medische voorgeschiedenis hebben, deelnemen aan borstkankerscreening en op tijd een uitstrijkje laten nemen. Bij dergelijke patiënten weiger ik overbodige onderzoeken uit te voeren, omdat het risico bestaat dat je daarbij een incidentaloom vindt, een banale vondst die volstrekt goedaardig is en geen behandeling vereist. Vaak is die overdiagnose het begin van de overbodige opvolging en medicalisering van die vondst en eindigt dat niet zelden in een nutteloze operatie. Mensen beseffen te weinig dat dit de samenleving handenvol geld kost en dat de overheid dat niet kan uitgeven aan mensen die het echt nodig hebben.’

Wat mannen niet weten... en vrouwen zouden moeten weten, Hendrik Cammu. Pelckmans Uitgevers