Waterzuiveringsinstallaties zijn niet aangepast om bepaalde farmaceutische residuen af te breken. Wij consumenten kunnen ons steentje bijdragen door vervallen geneesmiddelen niet in de vuilnisbak te kieperen, maar naar de apotheek te brengen.
Eén tube diclofenacgel volstaat om twaalf Olympische zwembaden te vervuilen, beweert de Nederlandse apothekerspecialist Maarten Hoogveld. De waterzuiveringsinstallaties krijgen deze veelgebruikte lokale ontstekingsremmer, vooral gekend onder de merknaam Voltaren Emulgel®, nauwelijks verwijderd. Na het aanbrengen komt diclofenac via onze huid en het douchewater in de riool terecht. Na passage in de waterzuiveringsinstallaties hoopt het zich op in rivieren en meren. De molecule is giftig voor vissen en andere waterdieren.
Het verhaal doet denken aan de diclofenacvergiftiging bij gieren in Azië van enkele jaren geleden. In India, Pakistan en Nepal werd diclofenac als diergeneesmiddel gebruikt. Via kadavers van koeien, die niet werden opgeruimd en een voedselbron waren voor aaseters, werden gieren blootgesteld aan het middel, wat leidde tot massale sterfte door nierfalen. In tien jaar tijd verdween zo meer dan 95 procent van de gierenpopulatie. Zonder gieren bleven de kadavers liggen, waardoor het aantal ratten en zwerfhonden toenam. Als gevolg daarvan zag men het aantal gevallen van hondsdolheid stijgen met duizenden extra overlijdens bij gebeten mensen. Ondertussen is het veterinair gebruik van diclofenac verboden.
Diclofenac is niet het enige geneesmiddel dat het milieu ernstige schade kan berokkenen. Ook antibiotica, hormoonproducten en antidepressiva zijn potentieel gevaarlijk voor fauna en flora. Volgens een Britse studie uit 2022 zijn nagenoeg alle rivieren in de wereld vervuild met resten van geneesmiddelen. Sporen van antibiotica waren bijvoorbeeld terug te vinden in 255 van 258 onderzochte waterlopen. Antibiotica behouden een deel van hun biologische activiteit en werken antibioticaresistentie in de hand door interactie met micro-organismen die in het water leven.
Van restanten van hormoonproducten, zoals de pil, weten we al lang dat ze kunnen leiden tot vervrouwelijking van mannelijke vissen en amfibieën. Pilgebruiksters plassen afbraakproducten van hun anticonceptie uit. Via toilet en riolering komen de hormoonverstorende restanten in rivieren terecht. Afbraakproducten van antidepressiva zouden gedrag van vissen beïnvloeden, waardoor deze kwetsbaarder zijn en een makkelijke prooi vormen voor roofdieren. Het zijn slechts enkele voorbeelden van de milieu-impact van geneesmiddelen, wat nog grotendeels onbekend terrein is.
In België werden al enkele honderden werkzame stoffen, afkomstig van geneesmiddelen, in afvalwater aangetroffen. Waterzuiveringsinstallaties zijn niet aangepast om deze farmaceutische residuen af te breken. Hoe haal je bijvoorbeeld restanten van nieuwe kankermedicijnen uit afvalwater? De gangbare technologie is er op dit moment niet tegen opgewassen, al zoeken wetenschappers volop naar nieuwe saneringsmethoden. Op dit moment is er geen directe impact op de gezondheid van de mens bekend, maar onrechtstreeks kan de mens wel getroffen worden door het uit balans geraken van ecosystemen. Dat bewijst het diclofenacverhaal.
Wij consumenten kunnen ons steentje bijdragen. Belangrijk is om geneesmiddelen die je niet meer gebruikt of die vervallen zijn niet in de vuilnisbak te kieperen, maar naar de apotheek te brengen. Je geeft ze daar zonder doosje of bijsluiter af. De apotheker zorgt ervoor dat de ingezamelde resten terechtkomen in een gespecialiseerde verbrandingsoven waar ze veilig worden vernietigd. Gooi ze nooit in het toilet of in de gootsteen, ze komen in het afvalwater terecht waar ze niet altijd verwijderd kunnen worden. Wees niet te kwistig met diclofenacgel. Vraag je af of je het middel echt nodig hebt of vraag aan je arts of apotheker naar een milieuvriendelijker alternatief. Het Belgisch Centrum voor Farmacotherapeutische Informatie (BCFI) start binnenkort met informatie over de milieu-impact van geneesmiddelen. Ook in Nederland is het Farmacotherapeutisch Kompas volop begonnen met het toevoegen van milieuoverwegingen waar mogelijk.
