Zelfs in de properste keukenwasbak of “poembak” leven ontelbare aantallen bacteriën. Hoeveel en welke soorten, dat weten zelfs wetenschappers nog niet goed. Via het burgerwetenschapsproject POEMBAKterie nodigen we jou uit om op safari te gaan in jouw eigen poembak.
In oktober 2024 werden we opgeschrikt door een Pano-reportage over erg gevaarlijke bacteriën in ziekenhuiswasbakken. Een tragische uitbraak in 2019 leidde tot de dood van drie jonge kinderen. De boosdoener? Een hardnekkige ziekenhuisbacterie, genaamd Serratia marcescens, die gedijt in vochtige omgevingen zoals wasbakken. Dit soort bacterie komt typisch voor in ziekenhuizen en is ook het gevaarlijkst voor mensen die zich in het ziekenhuis bevinden, omdat zij door andere onderliggende gezondheidsproblemen heel kwetsbaar zijn.
Ook in de poembak in jouw keuken leven bacteriën, maar de kans is gelukkig bijzonder klein dat deze gevaarlijke soorten ook bij jou thuis voorkomen en jou ziek kunnen maken. Het toont wel aan dat de poembak een plek is waar bacteriën zich thuis voelen.
Een bouillabaisse van goede en slechte bacteriën
Dat er bacteriën in je keuken leven, hoeft op zich geen reden tot paniek te zijn. Bacteriën zijn overal: op je huid, in je darmen, op je smartphone en dus ook in je poembak. Sterker nog, een gemiddeld huis bevat tot wel 8000 verschillende soorten bacteriën. We verwachten in de keukenpoembak een balans van “goede” en “slechte” bacteriën te vinden, maar hoe die balans er precies uit ziet is nog een raadsel.
Wat zijn dan juist “slechte” bacteriën? Bacteriën die allerlei nadelen hebben, bijvoorbeeld bacteriën die zorgen voor een slechte geur of ons onder bepaalde omstandigheden ziek kunnen maken. Zogenaamde “goede” bacteriën kunnen net heel nuttig zijn om de groei van slechte bacteriën tegen te gaan, of hebben een belangrijke rol in ons eigen lichaam. Zo bestuderen onze collega-onderzoekers aan de Universiteit Antwerpen de Lactobacillus bacterie, die onderdeel uitmaakt van de gezonde vagina en beschermt tegen infecties.
Mijn nieuwsgierigheid zette me ertoe aan om ook mijn eigen keukenpoembak te swabben. En eerlijk? Ik was razend benieuwd naar de resultaten. Enkele voorbeelden van wat we konden terugvinden zijn Serratia liquefaciens, Pseudomonas alcaligenes en Cellulosimicrobium cellulans – een hele mond vol dus!
Deze namen zeggen je misschien weinig, maar het zijn bacteriën die vaak voorkomen in onze omgeving. Gelukkig zijn ze doorgaans onschuldig. Serratia liquefaciens komt voor in water en in de natuur, bijvoorbeeld bij insecten. Pseudomonas alcaligenes komt vooral voor in water en in de bodem. Deze bacterie is trouwens zeer nuttig voor het afbreken van verontreinigende stoffen. Cellulosimicrobium cellulans voelt zich thuis in water of in de bodem. Deze bacterie kan uitzonderlijk ziekte veroorzaken bij mensen met een erg verzwakt immuunsysteem, de kans dat je ziek wordt via de poembak is dus heel erg klein.
Bacteriën met een stevig korstje
Een probleem dat steeds meer opduikt is antibioticaresistentie, waarbij bacteriën niet meer gevoelig zijn aan de geneesmiddelen die ze bestrijden. Antibioticaresistentie veroorzaakt tot wel vijf miljoen sterftes per jaar over de hele wereld, dat is het dubbele van het aantal doden tijdens de coronapandemie in 2020 wereldwijd en vergelijkbaar met 100 keer een vol Koning Boudewijnstadion. Naast resistentie tegen antibiotica, kunnen bacteriën ook ongevoelig worden voor ontsmettings- of schoonmaakmiddelen. Ze doen dit door bijvoorbeeld een dikke slijmerige laag of “biofilm” te vormen op het oppervlak. Dit is net alsof de bacteriën een stevige korst rondom zich hebben. Het ontsmettingsmiddel kan niet goed binnendringen door deze korst, waardoor de bacteriën er binnenin blijven overleven.
Het recept veranderen
Wat als we nu regelmatig een flinke dosis bleekmiddel in de poembak gooien? Doe dat liever niet. Het is niet goed voor de gezondheid en het milieu en kan heel averechts werken. Je verwijdert er ook de goede bacteriën mee en bovendien kan overmatig poetsen leiden tot meer allergieën of luchtwegaandoeningen.
Gelukkig bestaan er alternatieven. Wist je dat je ook kan poetsen met bacteriën? Zogenaamde probiotische schoonmaakmiddelen bevatten goede bacteriën die zich op het oppervlak nestelen, waardoor eventuele slechte bacteriën geen ruimte hebben om te groeien. Het voordeel hiervan is dat het gepoetste oppervlak wat langer schoon blijft en je geen schadelijke chemische stoffen hoeft te gebruiken.
De geheime ingrediënten van jouw poembakmicrobioom
Waarom leeft de ene bacterie wel in jouw keuken en de andere niet? Dat is een vraag die we met POEMBAKterie proberen te beantwoorden. Er zijn namelijk heel wat factoren die het microbioom, de verzameling van verschillende bacteriën, beïnvloeden.
Daarom vragen we onze burgerwetenschappers om eerst een vragenlijst in te vullen over hun keukengewoontes, het type schoonmaakmiddelen dat ze gebruiken, of er huisdieren zijn, en specifieke gezondheidsfactoren. Vervolgens gaan we in het labo aan de slag met de allernieuwste technologieën om het genetisch materiaal in jullie poembakstalen te onderzoeken. Zo proberen we patronen te herkennen: wie heeft welke bacteriën en waarom?
Wat als het microbioom niet in de smaak valt?
Als onderzoeker krijg ik vaak de vraag “Willen we dat wel weten?”, waarop ik altijd volmondig “Ja!” antwoord. Het is nochtans wel een goede vraag. De angst om “vieze” bacteriën te vinden is groot. We zijn soms ook bang om bekritiseerd te worden dat we niet goed schoonmaken.
De angst om veel bacteriën te vinden is begrijpelijk. Niemand wil horen dat zijn of haar keuken niet proper genoeg zou zijn. Het doel van mijn onderzoek is dan ook niet om met de resultaten onze burgerwetenschappers te vertellen of ze goed poetsen of niet, we willen echt niemand met de vinger wijzen. Wat we wél willen, is inzicht krijgen in welke bacteriën aanwezig zijn, of sommige potentieel schadelijk zijn, en wat we eventueel kunnen doen om risico’s te beperken. Wie weet ontdekken we wel een nieuwe bacteriesoort in jouw keukenpoembak!
Ben je inwoner in Antwerpen (of een deelgemeente) en wil je ook meedoen aan POEMBAKterie? Bezoek onze website (https://poembakterie.be/) en ontdek hoe je jouw keuken kan inzetten voor de wetenschap!
