Beelden: Martin Corlazzoli en Mara Standaert
Foto boven: Kunstenaar Maria Fernanda Cardoso vergrootte de genitaliën van mannelijke hooiwagens uit tot sculpturen op mensenmaat. Ze stelt daarmee in vraag of de menselijke penis wel zo uitzonderlijk is en of de mens de maat is van alles.
Geen twee diersoorten hebben dezelfde penis en vooral ongewervelden hebben heel complexe fallussen. Sommige hebben een gekruld, gevorkt of stekelig orgaan, andere beschikken over exemplaren met flapjes of schepjes waarmee ze het sperma van voorgangers uit de weg ruimen. Als je ze allemaal op een rijtje zet, blijkt de menselijke penis verrassend eenvoudig.
De enorme penisdiversiteit is een geschenk voor biologen. Soorten die uiterlijk erg op elkaar lijken, zoals hommels met haast identieke zwart-geel gestreepte truitjes, kunnen ze toch determineren aan de hand van hun fallusvorm.
Waarom bestaat er in het dierenrijk zo’n grote diversiteit aan penissen? Het is een vraag die wetenschappers al lang bezighoudt. De Franse insectenwetenschapper Léon Dufour suggereerde in 1844 dat de natuur met die grote diversiteit aan penissen vermijdt dat verschillende soorten met elkaar paren. Zo kunnen ze geen energie verspillen of onvruchtbare nakomelingen op de wereld zetten.
De Zwitserse gynaecoloog en mutilatieonderzoeker Jasmine Abdulcadir ontwikkelde op basis van MRI-scans onderwijsmodellen over genitale anatomie. Deze demonstreren dat een penis en clitoris anatomisch niet erg verschillen.
Regenwormen hebben zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtsorganen. Toch kunnen ze zichzelf niet bevruchten. Tijdens de paring wisselen tweeslachtige partners zaadcellen uit met elkaar.
Iets later vergeleek de Britse natuurwetenschapper Philip Henry Gosse penissen met unieke sleutels die passen op een uniek slot, de vagina. Dat sommige dieren in hun penis een beentje hebben zitten waarvan de vorm en de afmetingen verschillen van soort tot soort, leek zijn idee te staven. De sleutel-slot-hypothese was zo aannemelijk dat ze ook evolutiebiologen intrigeerde.
De Franse arts Louis Auzoux maakte in de negentiende eeuw dit anatomische model uit papier-maché van de buitenste spierlaag en bloedvaten van een man. Hij staart naar zijn opgerichte penis als naar het middelpunt van de schepping. Is hij trots en hoogmoedig, of net twijfelend en kwetsbaar?
Wetenschappers die de hypothese verder onderzochten, hadden vaak een eenzijdig mannelijke blik. Ze zagen mannen als jagers met een groot libido en vrouwen als prooien zonder interesse in seks. Daardoor beschouwden ze mannen als de centrale spil in de paring en voortplanting en richtten ze hun genitaliënonderzoek bijna uitsluitend op mannelijke organen. Vrouwelijke geslachtsdelen haalden vrijwel nooit hun onderzoekstafel, waardoor de huidige kennis van de clitoris nog altijd mijlenver achterligt op die van de penis.
Kunstenaar Berlinde De Bruyckere contrasteert in ‘Met tere huid’ de harde, ruwe textuur van een lederen paardenjuk met vleesachtige was en beschermende dekens in huidtinten. Het roept de dualiteit op van het mannelijke versus het vrouwelijke.
Amerikaanse evolutiebiologen Dara Orbach en Patricia Brennan bestuderen sinds 2005 penis-vagina-interacties. Hun onderzoek toonde aan dat vagina’s van tuimelaardolfijnen zo gevormd zijn dat penissen er moeilijk in geraken. Het vrouwtje kan daardoor kiezen wie ze toelaat en verweer bieden tegen een diepe penetratie door agressieve partners.
De meeste carnivoren hebben een botje in hun penis. Bij honden is dat een relatief groot en eenvoudig beentje, wasberen hebben een mooi gekruld botje, en walrussen een uitzonderlijk lang.
Door dit en soortgelijk onderzoek ontdekten wetenschappers dat vagina’s complexer zijn dan een eenvoudig slot, en maakten ze komaf met de sleutel-slot-hypothese. We namen een kijkje in het GUM, waar in de tentoonstelling PHALLUS. Norm & Vorm wetenschap en kunst in dialoog gaan. Alle foto's in dit artikel zijn afkomstig van die expo.
De tentoonstelling PHALLUS. Norm & Vorm in het GUM (Gents Universiteitsmuseum) werd verlengd tot 16 april 2023. Alle informatie op www.gum.gent
