Een pijnlijke prik, een procedure ondergaan onder dwang. Sommige kinderen lopen door die aanpak een angst voor ziekenhuizen en zorgverleners op. Maar zowel in Nederland als Vlaanderen is zogenaamde traumavrije zorg op maat van kinderen in opkomst.
Beeld: AZ Sint-Jan Brugge
'Ze hebben me met drie vastgehouden en gelogen. Sindsdien heb ik geen vertrouwen meer in dokters.' Dat is een van de getuigenissen die het ziekenhuis AZ Sint-Jan Brugge verzamelde van kinderen die een medisch trauma opliepen en daardoor bang werden van ziekenhuizen, zorgverleners en procedures. Om dat te voorkomen schuift het ziekenhuis de zogenaamde PROSA-methodiek naar voren. Die is ontwikkeld door Piet Leroy (UMC Maastricht), en wordt in Nederland al volop toegepast. Het AZ Sint-Jan volgde als eerste in Vlaanderen die het ziekenhuisbreed uitrolde.
'Wij worden als zorgverleners opgeleid om medische zorg te leveren, in de vorm van klinisch en diagnostisch onderzoek. Het doel is altijd de juiste diagnose te stellen om vervolgens de juiste behandeling te kunnen geven. De focus ligt zodanig op de correcte uitvoering van deze medische procedures dat veel zorgverleners vergeten dat er een kind en ouder voor hen zitten met een sterke emotionele beleving', zegt Kate Sauer, kinderarts bij AZ Sint-Jan Brugge en PROSA-medecoördinator voor Vlaanderen.
Blind voor het kind
De Parijse pediatrisch verpleegkundige en filosofe Bénédicte Lombart omschreef juist datgene als transient empathic blindness, ofwel het zo gefocust zijn op de medische handeling dat de emotionele beleving van de patiënt vergeten wordt. Sauer: 'Na het gebruik van dwang kan je een groot emotioneel trauma achterlaten bij het kind, maar ook bij de ouder en de zorgverleners. Want zorgverleners die met z’n drieën een kind hebben vastgehouden om een procedure dwangmatig uit te voeren, zijn nadien ook absoluut niet gelukkig. De meeste zorgverleners zijn zo opgeleid en stelden die manier van werken nooit in vraag. Pas als je er langer over begint na te denken, besef je dat je daarmee heel veel pijn, angst en trauma op lange termijn kan veroorzaken. Misschien niet bij elk kind, maar gedwongen worden op zich is altijd een traumatische ervaring.'
'Medische zorg start bij het opbouwen van connectie en vertrouwen'
Jonge kinderen krijgen vaccinaties, en komen geregeld bij de tandarts en andere zorgverleners. Als ze ergens een slechte ervaring opdoen, kan dat een negatieve impact hebben op hun verdere ervaringen in de gezondheidszorg. 'Daarom proberen wij vanaf het begin in te zetten op een traumavrije, pijn- en angstvrije medische behandeling zonder dwang. En dat is exact wat de PROSA-methodiek inhoudt', gaat Sauer verder. PROSA staat letterlijk voor ‘Procedurele Sedatie en Analgesie’. 'Het start bij het opbouwen van vertrouwen, wat je sowieso nodig hebt om een procedure vlot te laten verlopen, of die nu pijnlijk is of niet. De basis is positieve communicatie, connectie en vertrouwen. Met woorden stel je een kind gerust, opdat het zich veilig voelt. Naargelang de procedure in kwestie moet je dan ook evalueren wat voor kind je voor je hebt en wat ervan verwacht wordt. Het verleden is ook belangrijk. Heeft het kind al trauma’s ervaren? Dan kan een procedure mogelijk veel pijnlijker aanvoelen. Het doel van PROSA is nadenken: is deze procedure echt nodig? Wat betekent ze concreet voor het kind? Hoe kan het proces zo kindvriendelijk mogelijk plaatsvinden? Dat kan bijvoorbeeld door een omgeving te creëren die zo is ingericht dat ze aantrekkelijk wordt voor kinderen, zonder meteen messen of spuiten in het zicht te hebben liggen.'
Meer tijd?
'Je kunt ook werken met een VR-bril, lachgas of verdovende zalf. Die zalf kan een halfuur tot een uur op voorhand aangebracht worden op de huid, waardoor het kind geen pijn voelt bij een prik. Op de pediatrie van AZ Sint-Jan Brugge wordt die zalf al standaard gebruikt. Ofwel brengen ouders en kinderen op voorhand de zalf al aan, ofwel gebeurt dat in het ziekenhuis en wachten ze daarna even in de wachtzaal. Op basis van de leeftijd van het kind wordt de gepaste afleiding voorzien. En dan hangt het natuurlijk ook af van de individuele persoonlijkheid. Sommige kinderen hebben graag veel controle, bij hen zal een VR-bril dus niet helpen. Andere kinderen willen juist wel graag ontsnappen aan de realiteit.'
De methodiek is inmiddels uitgerold op alle ziekenhuisafdelingen waar kinderen komen. 'Daartoe hebben we onze organisatiestructuur wel moeten aanpassen', zegt Sauer. 'De vraag die de meeste mensen me stellen, is of deze manier van zorg verlenen niet meer tijd vergt. Veel dokters zeggen er geen tijd voor te hebben. Maar je taalgebruik aanpassen en kinderen afleiden door te spelen, vraagt niet meer tijd. Het vraagt enkel om aan jezelf te werken en uit je comfortzone te komen, omdat je altijd anders hebt geweten. Maar zodra je die gewoonte hebt, win je juist tijd. Want in plaats van een kind te moeten dwingen omdat het spartelt en zo een trauma oploopt, zal het je vertrouwen en vlot meewerken, zodat alles sneller verloopt. Kinderen die al getraumatiseerd zijn, kunnen wat meer tijd nodig hebben. Voor hen hebben wij aparte consultatieruimtes waar zorgverleners zitten die zich inzetten om het vertrouwen te herstellen. Als we vanaf nu kunnen voorkomen dat kinderen getraumatiseerd raken, winnen we op de lange termijn tijd.'
Ook voor volwassenen en ouderen
De pediatrie van het Brugse ziekenhuis startte zeven jaar geleden met de PROSA-methodiek. Drie jaar geleden volgden andere afdelingen van het ziekenhuis. Volgens Sauer zijn kinderen er sindsdien rustiger. Ze komen zelfs van andere ziekenhuizen speciaal voor deze manier van zorg.
Onder meer de ziekenhuizen van Leuven, Gent, Hasselt en Waregem werken ook volgens deze methodiek. Het Universitair Kinderziekenhuis Koningin Fabiola in Brussel gaat zelfs nog een stap verder en is het enige ziekenhuis in België dat een spoeddienst heeft enkel en alleen voor kinderen, volledig afgestemd op hun noden en die van hun ouders.
Is dat iets waar ook Sauer van droomt voor het AZ Sint-Jan Brugge en andere ziekenhuizen? 'Als daar ook de PROSA-methodiek toegepast wordt, waarvan ik zeker ben dat dat wel gebeurt, zou dat een ideale situatie zijn. Kinderen zien en horen op overvolle spoeddiensten vaak dingen die ze niet zouden moeten zien. Dus ja, ik zou heel graag een pediatrische spoeddienst hebben.' Ook wil ze met haar team van PROSA een kwaliteitslabel voor ziekenhuizen maken. 'Het idee moet groeien dat dwang in de zorg echt niet nodig is. Niet voor kinderen, maar ook niet voor volwassenen en oudere patiënten.'
