Van zeegroen tot felroze: sommige mensen zien kleuren wanneer ze een orgasme hebben

Als Holly een orgasme nadert, daalt er een ‘pastelfilter’ over haar zicht. De pasteltinten blijven hangen tot in de nasleep van haar climax. Ze ziet meestal een of twee tinten in de vorm van wazige bollen: zeegroen, felgeel, zwart en rood, felroze of wit. Het is alsof je door een gekleurde bril kijkt, zegt ze, of naar een hemel vol noorderlicht.

'Het gebeurt al zolang als ik seks heb, voor zover ik mij kan herinneren,' zegt Holly, een 26-jarige uit Californië. Maar het gebeurt niet tijdens elke vrijpartij. 'Het is intenser en kleurrijker geworden naarmate mijn connecties sterker en mijn orgasmes beter werden.' Toen ze op haar twintigste voor het eerst met haar vrienden over haar ervaringen praatte, waren ze verbijsterd. 'Ik was niet verbaasd,' zegt ze. 'Ik wist ergens al dat het speciaal was.'

Bij mensen met synesthesie kunnen de zintuiglijke bedradingen in de hersenen elkaar kruisen. Orgasmesynesthesie, of seksuele synesthesie, is een vrij onbekende vorm van het fenomeen. Ongeveer vier procent van de mensen heeft een vorm van synesthesie. Een veel voorkomende vorm is de associatie van kleuren met bepaalde letters, cijfers of geluiden. Bij mensen met seksuele synesthesie is het de sensatie van een orgasme (of soms zelfs sensuele aanraking) die de kleurverandering uitlokt.

Deze ervaring komt misschien vaker voor dan we denken. Om persoonlijke verhalen te verzamelen, heb ik vrienden en mijn bredere netwerk in Nieuw-Zeeland ingezet. Ik vroeg hen of ze kleuren zien tijdens een orgasme. Een tiental mensen reageerde direct met een kleurrijk verhaal.

Sommige mensen beschrijven de kleuren als 'de glas-in-loodramen in een kathedraal', terwijl ze voor anderen meer lijken op 'ambachtelijke zeep' of 'verf die op een doek wordt gegooid'. Francesca Radford, een 33-jarige die in Auckland woont, zegt dat ze meestal patronen ziet, zoals zebraprints of de schubben van reptielen. Rob uit Wellington heeft orgasmes die beginnen met speldenprikken van licht en uitgroeien tot een chaotische mandala, vergezeld door trillingen en gebrul in zijn oren. Cherry Chambers uit Auckland had ooit het gevoel dat ze 'uit de diepe oceaan omhoog werd geschoten in een nachtelijke hemel - eigenlijk een werveling van kleuren die voorbij raasden,' zegt ze. 'Dat was een van de meest intense orgasmes die ik ooit heb gehad.'

Dit merkwaardige fenomeen werd de afgelopen decennia sporadisch gedocumenteerd. De eerste academische vermelding staat in het boek The Female Orgasm uit 1973 van psycholoog Seymour Fisher. Toch heeft het weinig wetenschappelijke aandacht gekregen, zegt Richard Cytowic. Hij is professor in de neurologie aan de George Washington University en een pionier op het gebied van synesthesie.

In de jaren 1980 moest Cytowic zijn collega's ervan overtuigen dat synesthesie wetenschappelijk onderzoek waard was. Dit type van zintuiglijke overlapping is nu algemeen geaccepteerd en bestudeerd, maar de seksuele variant is dat minder. ‘Aan universiteiten kijken mensen bedenkelijk naar dit soort fenomenen,' zegt Cytowic. 'Ook al is seks razend populair, de wetenschap erover is dat niet.'

Maar nu probeert neuropsycholoog Cathy Lebeau er meer over te weten te komen. Lebeau heeft zelf het type synesthesie waarmee ze letters gekleurd waarneemt. Ze raakte gefascineerd door verhalen die suggereerden dat seksuele synesthesie het bewustzijn zou kunnen veranderen. Voor haar promotieonderzoek aan de Universiteit van Quebec ondervroegen zij en haar promotor, neuropsycholoog François Richer, zestien mensen met seksuele synesthesie (die allemaal ook andere vormen van synesthesie hadden) en elf mensen zonder synesthesie. Die vulden allemaal een reeks gestandaardiseerde vragenlijsten in.

Op één na waren alle deelnemers vrouwen, maar dat betekent niet dat het fenomeen noodzakelijkerwijs verband houdt met het vrouwelijke brein. Wetenschappers dachten vroeger dat alle vormen van synesthesie vaker voorkomen bij vrouwen, maar latere studies hebben aangetoond dat dit waarschijnlijk ligt aan een selectiebias. 'Vrouwen praten graag over hun ervaringen. Ze voelen zich daarbij meer op hun gemak,' zegt ze.

Tijdens het uitvoeren van het onderzoek - dat werd gepubliceerd als preprint en nog niet is gepeerreviewd - vond Lebeau het verbazend hoe vergelijkbaar de ervaringen van de deelnemers waren, ongeacht hun leeftijd en hun afkomst. 'Mensen die elkaar niet kenden vertelden me bijna hetzelfde,' zegt ze.

Zo meldden ze bijna allemaal dat ze zich comfortabel en zelfverzekerd moesten voelen bij een seksuele partner om de kleuren te zien en dat het fenomeen zich zelden voordeed tijdens masturbatie of een one-night-stand. Veel ondervraagden zeiden dat ze zich in een ontspannen, passieve toestand moesten bevinden. Bovendien deed het fenomeen zich vaak voor in de missionarispositie. En hoewel de details van hun visioenen verschilden, hadden velen dissociatieve ervaringen. 'Ze hadden het gevoel dat hun lichaam zich uitbreidde over de kamer en dat ze niet meer echt waren – ervaringen die lijken op trippen’, aldus Lebeau.

Sommige mensen met seksuele synesthesie zeggen zelfs dat ze op het moment van hun orgasme tijdelijk bizarre, eenmalige scènes meemaken. Zo zag Ruby Watson een keer een ingewikkeld architectonisch beeld van een trap en een lamp opdoemen uit een beige mist. Op een ander onvergetelijk moment, zegt ze, had ze even het gevoel dat ze een panda was geworden die naast een andere panda zat te chillen. Ze vraagt zich af waar die beelden vandaan komen. 'We waren geen sexy panda's,' zegt ze. 'We kauwden gewoon op bamboe.'

Zulke scènes kunnen Watsons ruimtelijk bewustzijn en zicht volledig overweldigen en ze versterken niet noodzakelijkerwijs de band met haar man. 'Ik kijk niet in de ogen van mijn geliefde,' legt ze uit. 'Ik zie een barokke armatuur.' Uit eerder onderzoek bleek dat mensen met seksuele synesthesie over het algemeen minder seksuele dysfuncties (zoals een laag libido, erectiestoornissen of pijn bij penetratie, red.) rapporteren dan mensen zonder synesthesie. Toch zijn er aanwijzingen dat ze iets minder seksueel bevredigd waren door het gevoel van isolatie dat hun ongewone zintuiglijke ervaringen veroorzaken.

Anderen beweren dat synesthesie hun seksuele ervaring verbetert. Michelle Duff ziet kleuren en af en toe scènes - een heksenkring op bezemstelen, een zee vol kwallen - maar omdat ze het gevoel heeft dat ze een van de heksen of kwallen is, is 'zien' misschien niet het juiste woord. 'Het voelt meer meeslepend, alsof wat ik zie een visuele belichaming is van wat ik voel. Het is allesoverheersend, maar het voelt niet alsof ik zonder mijn partner vertrokken ben,' zegt ze. 'Het voelt alsof we de scène samen beleven.'

Voor sommigen kan het lastig zijn om die ervaringen uit te leggen aan hun sekspartners. Voor anderen is dat juist leuk. 'Mijn partners vinden het geweldig,' zegt Holly. 'Als het zover is, vragen ze me welke kleur ik zie. Het is een van de voordelen als je mijn geliefde bent.' Rob zegt dat hij ooit het zeldzame geluk had om met iemand anders met de aandoening te vrijen. 'Dat was een erg leuke tijd waarbij we achteraf notities uitwisselden,' zegt hij. 'Het was zo'n euforische en mooie ervaring die we samen konden delen.'

Bijna iedereen die Lebeau interviewde, zag de synesthesie als iets positiefs en vertelde haar dat het seksuele ervaringen verrijkte. Eén persoon zei dat wanneer dit seksuele 'vuurwerk' zou uitblijven bij een potentiële partner, ze hem zou afwijzen – zelfs als hij verder perfect was. 'Als ik geen synesthesie heb als we met elkaar naar bed gaan, is het een nee,' zegt ze. Botsende of lelijke kleuren kunnen ook een afknapper zijn.

Een andere persoon met wie ik zelf sprak, zei dat ze zich altijd gestoord voelde door de kleuren, texturen, muziek en patronen die ze alleen tijdens seks zag. Ze maakte zich zorgen dat het voorbodes waren van schizofrene hallucinaties die in haar familie voorkomen. Toen ze op een artikel stuitte waarin werd uitgelegd hoe dergelijke symptomen een vorm van synesthesie kunnen zijn, zei ze dat ze een 'enorme opluchting en vrijheid' voelde.

Er is geen verband aangetoond tussen seksuele synesthesie en psychische aandoeningen. Maar in het algemeen wordt synesthesie wel gelinkt aan een hoger percentage angststoornissen bij kinderen. Ook is het een belangrijke risicofactor voor het ontwikkelen van een posttraumatische stressstoornis.

Geen van de zestien mensen met synesthesie in Lebeaus onderzoek had een psychiatrische of neurologische aandoening. Dertien van hen rapporteerden wel verrassend intense bewustzijnsveranderingen in het dagelijks leven - een tendens die ook is waargenomen in sommige onderzoeken naar mensen met synesthesie in het algemeen. Sommigen spraken over symptomen die duiden op een soort waanidee dat het Capgras-syndroom wordt genoemd. Daarbij denkt iemand even dat een vriend of familielid is vervangen door een dubbelganger. Andere symptomen wezen op het Alice in Wonderland-syndroom - wat gepaard gaat met vervormingen van de werkelijkheid, waaronder de indruk dat iemands lichaam krimpt of groeit.

Lebeau hoopt dat mensen met seksuele synesthesie onderzoekers kunnen helpen om meer te leren over de onderliggende mechanismen van bewustzijn door een soort 'gezond model' van ernstige bewustzijnsveranderingen te bieden. Het kwalificeren van de verschillen in de hersenen tussen deze goedaardige perceptuele stoornissen en schadelijke hallucinaties zou wetenschappers kunnen helpen om psychoses beter te begrijpen.

Voorlopig weten wetenschappers nog niet wat er in de hersenen gebeurt tijdens ervaringen van seksuele synesthesie. 'Het is moeilijk om te speculeren over de anatomische of chemische basis van dit type synesthesie, enkel op basis van de gevalsbeschrijvingen', zegt psycholoog Jamie Ward van de Universiteit van Sussex in Engeland. 'Het is een belangrijke eerste stap,' zegt hij over het onderzoek van Lebeau en Richer, hoewel 'het in dit specifieke onderzoek moeilijk is om te weten welke bevindingen specifiek toe te schrijven zijn aan dit fenomeen en welke aan synesthesie in het algemeen. Het zou goed zijn geweest om twee groepen mensen met synesthesie direct met elkaar te vergelijken - met en zonder deze seksuele ervaringen.'

Lebeau zou graag de hersenactiviteit vastleggen van iemand met seksuele synesthesie op het moment van een veelkleurig orgasme. Mensen verbonden, ontspannen seks laten hebben in een fMRI-scanner brengt echter bepaalde praktische en financiële beperkingen met zich mee. 'Toch denk ik dat het haalbaar is,' zegt ze. 'Als ik het geld ervoor had, zou dat mijn droomonderzoek zijn.'

Ook volgens Cytowic zou verder onderzoek naar dit intrigerende fenomeen de moeite waard zijn. 'De natuur onthult zichzelf door middel van haar uitzonderingen,' zegt hij, 'en ik denk dat we via synesthetische orgasmes nog meer kunnen leren over hoe synesthesie werkt.'