Wat doet de maan daar boven ons hoofd, buiten de hemel prachtig verlichten? We vroegen het aan sterrenkundige Christoffel Waelkens.
Wat zou er gebeuren met de aarde als de maan er plots niet meer zou zijn?
‘De maan stabiliseert de helling van de aardas. Die bedraagt ongeveer 23,5 graden. Zonder de maan zou de aardas veel meer schommelen. De aarde zou soms bijna rechtop kunnen staan en soms sterk kunnen kantelen. In het eerste geval zouden er geen seizoenen meer zijn, in het tweede zou het verschil tussen de seizoenen extremer worden. We stelden al vast dat dit op Mars het geval is. Wat nu de Noordpool op Mars is, lag vroeger ter hoogte van de evenaar en de huidige evenaar zal uiteindelijk terug Pool worden. Zo’n situatie op aarde zou in zekere zin de regelmaat waar het leven op steunt, verstoren. Of het leven dan niet mogelijk zou zijn? Dat kan ik niet zeggen.’
‘De maan zal niet blijven wegdrijven tot ze ontsnapt’
‘Dat de maan weg is, zouden we ook merken aan de getijdenbeweging in oceanen. Zonder de maan zouden er nog steeds getijden zijn, maar veel zwakker, veroorzaakt door de zon. Getijden speelden vermoedelijk een rol in de evolutie van het leven, vooral bij de overgang van zee- naar landleven. Het leven is in de zee ontstaan. Het heeft zich daar eerst gedurende miljarden jaren ontwikkeld, en het heeft geduurd tot er voldoende zuurstof in de atmosfeer was om de ultraviolette straling van de zon tegen te houden. In de zee was dat geen probleem, op de continenten wel. Dat is een belangrijke fase voor ons geweest, want het stelde het leven in staat om het land te koloniseren. Op dat moment waren de getijdenkrachten veel groter. Dat heeft zeker een rol gespeeld, maar opnieuw kunnen we niet zeggen dat er zonder die getijdenwerking geen leven op land geweest zou zijn.’
Waar komt de maan vandaan?
‘De maan is vermoedelijk gelijktijdig met de aarde ontstaan, ongeveer 4,5 miljard jaar geleden, na een botsing tussen de jonge aarde en de oerplaneet Theia. Door de enorme impact werd een deel van de aardmantel en materiaal van Theia de ruimte in geslingerd. Het uitgestoten materiaal verzamelde zich in een baan rond de aarde en vormde een ronddraaiende schijf van gesteente en stof. Binnen een paar duizend jaar begonnen deze brokstukken samen te klonteren en vormden de maan. Door getijdenwerking verliest de aarde langzaam rotatie-energie aan de maan, waardoor de maan zich nog steeds elk jaar verder van de aarde verwijdert.’
Zal de maan dan ooit aan de aantrekkingskracht van de aarde ontsnappen?
‘Neen. De maan zal niet blijven wegdrijven tot ze ontsnapt. Op een gegeven moment bereikt ze een stabiele afstand en stopt ze met verder weggaan. Op een bepaald moment kan de maan wel zo ver van de aarde verwijderd zijn, dat andere krachten, zoals de zon, een rol gaan spelen. Het is voor Jupiter en Saturnus bijvoorbeeld makkelijker om meerdere manen te onderhouden omdat die planeten verder van de zon verwijderd zijn. Anderzijds, de tijd die de maan nodig zal hebben om zich zo ver van de aarde te verwijderen, is langer dan de verwachte levensduur van de aarde.’
