Tien jaar geleden bleek al dat botfragmenten van neanderthalers, gevonden in de grotten van het Naamse Goyet, sporen van kannibalisme vertonen. Nieuw onderzoek op de beenderen geeft een beeld wie de slachtoffers precies waren. ‘Ze aten individuen uit een andere groep.’
Beeld: Ingang van de grotten van Goyet, in de buurt van Namen. Credit: A.C. Pottier
In 1876 begon geoloog Edouard Dupont aan een reeks opgravingen in het grottencomplex nabij het Naamse dorpje Goyet. Zijn werk leverde een van de belangrijkste collecties met resten van neanderthalers in het noorden van Europa op. Tussen de vondsten in Goyet bevinden zich een 101 botfragmenten, die pas recent geïdentificeerd werden als resten van neanderthalers.
Een onderzoek uit 2016 bracht het sinistere feit aan het licht dat een derde van deze botten sporen van kannibalisme lieten zien. Snijsporen, inkeperingen, breuken... Allemaal markeringen in lijn met beenderresten van jachtwild gevonden op dezelfde locatie. Dat wijst erop dat het de neanderthalers van Goyet om het vlees van hun slachtoffers te doen was, eerder dan dat het om ritueel kannibalisme ging.
Vrouwen van elders
Een nieuw, multidisciplinair onderzoek plakt een gezicht op de slachtoffers. Dat vertelt Patrick Semal, beheerder van de antropologische collecties van het Instituut voor Natuurwetenschappen en gespecialiseerd in neanderthalers. ‘Vier van de individuen zijn volwassen vrouwen, de andere zijn jongens, een baby en een kind tussen 6,5 en 12,5 jaar. Genetische analyses van het mitochondriaal DNA (DNA dat enkel van de moeder op kinderen overgaat, red.) laten zien dat de vrouwen niet uit dezelfde familie komen, en ook niet verwant zijn met de neanderthalers die in Goyet leefden.’
‘Het valt op dat het om lichtgebouwde, frêle vrouwen gaat. Ze waren ongeveer anderhalve meter groot, erg klein voor een neanderthaler.’
De onderzoekers keken ook naar de zwavelisotopen in de beenderen. Isotopen zijn variaties van hetzelfde element die verschillen naargelang hun locatie. Zwavel hoopt zich op in de beenderen, en de signatuur van de isotopen geeft aan of iemand op een bepaalde plek opgroeide of niet, verduidelijkt Semal. ‘De zwavelisotopen laten zien dat de vrouwen en kinderen van elders afkomstig zijn. Verder valt op dat het om lichtgebouwde, frêle vrouwen gaat. Ze waren ongeveer anderhalve meter groot, erg klein voor een neanderthaler.’
Het heeft er alles van dat ze elders gevangen genomen zijn, naar Goyet gebracht en daar opgegeten, stelt Semal. ‘De data uit de botresten tonen dat het om exokannibalisme gaat, het eten van individuen uit een andere groep. Dat de neanderthalers van Goyet specifiek vrouwen en kinderen gevangen namen en opaten is waarschijnlijk gericht op het verminderen van de voortplanting van een andere, rivaliserende groep. Dit fenomeen is ook vastgesteld bij de de moderne mens en chimpansees.’
Meer competitie?
De beenderen van de vrouwen en kinderen die in Goyet werden opgegeten dateren uit een periode tussen 41.000 en 45.000 jaar geleden, een tijdvak waarin de wereld van de neanderthaler op zijn einde liep door de komst van de moderne mens naar Europa en Azië. ‘Er hebben in Europa nooit meer dan 30.000 neanderthalers geleefd. Gedurende honderdduizenden jaren was dat geen probleem. De komst van de mens verscherpte de competitie voor voedsel en onderdak. Het is best mogelijk dat deze nieuwe situatie aan de basis lag van dit exokannibalisme. Maar dat is slechts een hypothese en kunnen we uit dit onderzoek niet afleiden.’
