Tijdens de pandemie zijn miljoenen vrouwen zwanger geweest en bevallen. Toen het SARS-CoV-2 virus voor het eerst opdook, was het niet duidelijk welke extra risico's het eventueel inhield voor zwangere vrouwen en hun baby's.
Maar uit steeds meer gegevens blijkt nu dat een covid-infectie tijdens de zwangerschap het risico op ernstige gevolgen voor zowel moeder als foetus verhoogt. Uit een grote meta-analyse die in januari werd gepubliceerd, blijkt dat zwangere vrouwen die met het virus zijn besmet in vergelijking met niet-geïnfecteerde zwangere vrouwen een aanzienlijk hoger risico lopen op complicaties, waaronder longontsteking, opname op een intensive care afdeling, mechanische beademing en overlijden. En dat baby's van besmette vrouwen een hoger risico lopen om te worden opgenomen op een neonatale intensive care afdeling, te vroeg geboren te worden of een laag geboortegewicht te hebben.
‘Er zijn twee redenen waarom je tijdens de zwangerschap echt ziek kunt worden na een covid-infectie’, zegt Emily Smith, assistent-professor mondiale gezondheid aan de George Washington University Milken Institute School of Public Health en hoofdauteur van de meta-analyse. ‘Enerzijds kan iedereen na een covid-infectie een longontsteking en andere ziektes krijgen. Maar covid kan ook bestaande maternale morbiditeiten die elke zwangere vrouw kan hebben veroorzaken of verergeren.’
Gelukkig vermindert vaccinatie veel van deze risico's. Uit een studie die in februari werd gepubliceerd in The Lancet bleek dat gevaccineerde zwangere vrouwen een lager risico liepen dan niet-gevaccineerde zwangere vrouwen op ernstige covid, opname op intensieve zorg en overlijden. En als ze ook een booster kregen, was het risico nog lager.
‘Omdat zwangere vrouwen over het algemeen jong, fit en gezond zijn, beschouwen ze zichzelf niet als hoog risico patiënten’, zegt Aris Papageorghiou, senior auteur van de Lancet-studie, hoogleraar foetale geneeskunde en directeur onderzoek van het Oxford Maternal & Perinatal Health Institute. ‘Maar de waarheid is dat als je zwanger bent, je een hoger risico loopt bij een covid-infectie.’
Het staat vast dat griep en andere infecties gevaarlijker zijn tijdens de zwangerschap. Daar zijn allerhande mogelijke redenen voor. ‘Eén hypothese is dat zwangere mensen immunologische veranderingen ondergaan die voorkomen dat hun lichaam de foetus afstoot - net zoals het een getransplanteerd orgaan afstoot’, zegt Papageorghiou. ‘Een andere reden zou kunnen zijn dat de groeiende baarmoeder druk uitoefent op de longen, waardoor het moeilijker wordt om te ademen. Bovendien kunnen sommige zwangere mensen onvoldoende worden behandeld voor een infectie omdat artsen nerveus zijn over de effecten van medicijnen op de foetus’, aldus Smith.
Vroeg in de pandemie probeerden Smith en haar collega's de risico's van covid voor zwangere mensen en hun baby's te kwantificeren. De onderzoekers begonnen in april 2020 met het verzamelen van gegevens, en hun analyse is uiteindelijk gebaseerd op 12 studies waarbij in totaal meer dan 13.000 zwangere vrouwen betrokken waren. Deze studies werden uitgevoerd tussen februari 2020 en juli 2021 en bestreken 12 landen: Ghana, China, Italië, Kenia, Nigeria, Zuid-Afrika, Spanje, Zweden, de Democratische Republiek Congo, Turkije, Oeganda en de VS. In de meeste studies werd covid gediagnosticeerd met een PCR-test. ‘Belangrijk is dat waarschijnlijk vrijwel geen van de vrouwen in de studie was gevaccineerd, aangezien de meeste gegevens werden verzameld voordat de vaccins op grote schaal beschikbaar waren’, aldus Smith.
Uit de resultaten bleek dat zwangere vrouwen met covid gemiddeld een meer dan zevenvoudig risico op overlijden liepen dan zwangere vrouwen die niet besmet waren. In slechts drie van de 12 studies werden sterfgevallen geregistreerd. En hoewel uit de studie bleek dat het absolute risico van zwangere vrouwen die sterven aan covid relatief hoog was - zeven doden per 100.000 zwangere vrouwen bij wie de ziekte werd vastgesteld - is het belangrijk op te merken dat sommige landen waar de studies werden uitgevoerd een veel slechtere gezondheidszorg voor moeders hebben dan rijke landen (wat betekent dat dit sterftecijfer niet representatief is voor alle vrouwen). Niettemin bleek het risico nog steeds aanzienlijk verhoogd.
Zwangere vrouwen met covid liepen ook 23 keer meer risico op longontsteking, hadden 15 keer meer nood aan beademing, liepen meer dan vijf keer meer risico op bloedstolsels en hadden bijna vier keer meer kans om tijdens de zwangerschap op intensieve zorg te belanden.
Bovendien liepen baby's van moeders met covid bijna twee keer zoveel risico om te worden opgenomen op intensieve zorg, liepen ze 1,7 keer zoveel risico om te vroeg geboren te worden en iets meer risico op een laag geboortegewicht. De onderzoekers vonden geen verband tussen een covid-infectie bij de moeder en doodgeboorte.
‘Dit zijn ernstige gevolgen en grote risico's voor moeder en baby’, zegt Smith. ‘Toch moeten zwangere vrouwen nu ook niet in paniek raken. Maar het is wel een reden om wat voorzorgsmaatregelen te nemen om zichzelf te beschermen.’
De bevindingen voegen zich bij die van een eerdere studie die in 2021 in JAMA Pediatrics werd gepubliceerd door Papageorghiou en zijn collega's. Ook die vond dat zwangere vrouwen en hun baby's een verhoogd risico liepen op ernstige complicaties en overlijden door covid.
Toch is er nu steeds meer bewijs dat vaccinatie zwangere mensen beschermt tegen de ergste gevolgen van covid.
In hun Lancet-studie eerder dit jaar analyseerden Papageorghiou en zijn team ongeveer 4.600 zwangere vrouwen in de periode dat de eerste omikronvariant van SARS-CoV-2 circuleerde (eind november 2021 tot juni 2022). De onderzoekers ontdekten dat een enkele covid-vaccinatie 48 procent effectief was in de bescherming tegen ernstige ziekte bij alle zwangere vrouwen, en dat vaccinatie gevolgd door ten minste één booster 76 procent effectief was. Voor zwangere vrouwen die daadwerkelijk covid kregen, was een vaccinatie 74 procent effectief tegen ernstige ziekte, en samen met de booster liep dat op tot 91 procent.
‘Bijna alle bijwerkingen deden zich voor bij vrouwen die niet waren gevaccineerd. Vaccins zorgden nog steeds voor een zeer krachtige vermindering van de moederlijke morbiditeit’, vertelt Papageorghiou. ‘Vrouwen met boosters hadden meer bescherming dan vrouwen die geen booster hadden gehad. En vrouwen die in de laatste 10 maanden waren ingeënt, liepen veel minder risico op ernstige symptomen.’
Asma Khalil, hoogleraar verloskunde en foetale geneeskunde aan het St. George's Hospital van de Universiteit van Londen, en haar collega's hebben ook ontdekt dat bij zwangere mensen het vaccin bijna 90 procent effectief was in het voorkomen van een SARS-CoV-2 infectie een week na de tweede dosis - hoewel de bescherming waarschijnlijk afneemt na verloop van tijd. De gevaccineerden hadden ook een 15 procent lager risico op doodgeboorte. Vaccinatie was echter niet geassocieerd met een significant lager risico op miskramen of foetale afwijkingen. ‘We hebben geruststellende gegevens van een groot aantal zwangere vrouwen dat het vaccin effectief en veilig is’, zegt Khalil, ‘en dat het vaccin de moeder en de baby beschermt.’
Andere studies hebben aangetoond dat het antivirale geneesmiddel Paxlovid veilig kan worden gegeven aan zwangere vrouwen met een hoog risico op het ontwikkelen van ernstige covid (om redenen die geen verband houden met de zwangerschap).
Toen de covid-vaccins voor het eerst beschikbaar kwamen, aarzelden een aantal zwangere vrouwen om de injecties te krijgen, omdat in de klinische proeven met de vaccins niet expliciet zwangere vrouwen werden gerekruteerd. Toch werden sommige vrouwen in de proeven zwanger, en er was geen bewijs van nadelige effecten van de vaccinatie. ‘Als we die gegevens bekijken, waren er geen excessieve miskramen en geen verschillen in vruchtbaarheidscijfers’, zegt Papageorghiou. Hij voegt eraan toe dat het Amerikaanse vaccinbewakingssysteem - dat de bijwerkingen van vaccinatie bijhoudt - geen aangeboren problemen of problemen met de foetale groei heeft gemeld.
Gezien de meetbaar grotere risico's die zwangere vrouwen lopen door een covid-infectie en de veiligheid en doeltreffendheid van vaccinatie, kan de grootste uitdaging erin bestaan meer zwangere vrouwen te overhalen om zich te laten vaccineren. Zorgverleners zoals verloskundigen en gynaecologen hebben een rol in de voorlichting van hun patiënten. ‘Het enige wat we kunnen doen is vrouwen informeren met de beste informatie en hen de feiten geven’, besluit Papageorghiou.
