Dengue, ook bekend als knokkelkoorts, is een van de snelst verspreidende virale ziekten ter wereld. Meer dan de helft van de wereldbevolking loopt risico op besmetting.
Credit beeld: NIAID via Wikipedia Commons.
We zijn allemaal vertrouwd met virussen zonder grenzen: de griep die elk jaar weer overal ter wereld weer opduikt en natuurlijk de SARS-CoV-2-pandemie die we–nog niet zo lang geleden–gezamenlijk als wereldbevolking hebben meegemaakt. Nu staat een verwaarloosde tropische ziekte op het punt zich bij deze virussen zonder grenzen aan te sluiten. Dengue, ook bekend als knokkelkoorts, is een van de snelst verspreidende virale ziekten ter wereld, met meer dan de helft van de wereldbevolking die risico loopt.
Nu dengue de volgende wereldwijde virale noodsituatie dreigt te worden, is het belangrijk om te weten wat deze ziekte is, wat de oorzaak is en waarom het een van de meest uitdagende virussen blijft voor wetenschappers om te bestuderen en te bestrijden.
Dengue: een dodelijke ziekte die zich verspreidt
Dengue is een virale ziekte die via de beet van geïnfecteerde muggen op mensen wordt overgedragen. Symptomen van dengue zijn onder andere hoge koorts, hoofdpijn, misselijkheid, huiduitslag en hevige spier- en gewrichtspijn–vandaar de bijnaam knokkelkoorts. Mensen die ziek worden van dengue kunnen verschillende symptomen hebben en de ziekte kan variëren van mild tot ernstig en levensbedreigend. Eén op de twintig mensen die ziek worden, ontwikkelt ernstige dengue, een levensbedreigende vorm van de ziekte die kan leiden tot ernstige inwendige bloedingen en zelfs de dood.
Dengue is wereldwijd de meest wijdverspreide en snelst toenemende ziekte die door muggen wordt overgedragen. Het aantal gevallen van dengue is de afgelopen jaren dramatisch toegenomen; meer dan de helft van de wereldbevolking loopt momenteel risico op infectie. De druk van dengue blijft toenemen, mede door klimaatverandering, menselijke mobiliteit, verstedelijking en bevolkingsgroei. Deze factoren vergroten niet alleen het risico in reeds getroffen gebieden, maar helpen ook de muggen die het virus overdragen om zich in nieuwe regio’s te vestigen. In de afgelopen jaren heeft dengue zich verspreid naar nieuwe geografische gebieden en is het al doorgedrongen tot Europese en Oost-Middellandse Zeegebieden.
Beperkte preventie en geen behandeling
Vaccins zijn een van de krachtigste wapens tegen wereldwijde virale bedreigingen. Vooral voor een snel verspreidend virus als dengue kan een effectief vaccin het verschil maken. Hoewel er vooruitgang is geboekt en vaccins tegen dengue zijn ontwikkeld ( er zijn momenteel twee vaccins goedgekeurd), hebben ze beperkingen. Het eerste beschikbare vaccin mag alleen worden toegediend aan mensen die al eerder dengue hebben gehad, omdat het risico op ernstige dengue kan vergroten bij mensen die nog niet eerder geïnfecteerd zijn. Het nieuwere vaccin toont veelbelovende resultaten, maar het blijft onzeker of het de effectiviteit zal bereiken die wereldwijd noodzakelijk is.
De meest effectieve manier om het risico op dengue te verkleinen, is jezelf te beschermen tegen muggenbeten. Het dragen van losse kleding, muggenwerende middelen gebruiken en slapen onder een muskietennet zijn allemaal effectieve manieren om het risico te verminderen. Een andere manier om dengue-infecties te voorkomen, is het terugdringen van het muggenpopulaties door hun broedplaatsen te verwijderen. De muggen die dengue verspreiden, broeden graag in stilstaand water in en rond het huis (zowel binnen als buiten), bijvoorbeeld in emmers of bloempotten. Een goede manier om te voorkomen dat muggen hun eieren leggen, is door dergelijke waterreservoirs regelmatig te legen, schoon te maken en af te dekken.
Momenteel zijn er geen antivirale middelen beschikbaar; de zorg richt zich op pijn- en koortsbestrijding, het handhaven van de vochtbalans en het vroegtijdig herkennen van tekenen van ernstige dengue.
Vier virussen zonder grenzen
Onderzoekers die dengue bestuderen staan voor vele uitdagingen bij het ontwikkelen van behandelingen, het creëren van effectieve preventiemaatregelen en het begrijpen van hoe de ziekte zich bij verschillende patiënten ontwikkelt. Een van de redenen waarom dit zo moeilijk is, is de complexiteit van dengue zelf. Dengue wordt namelijk niet veroorzaakt door één enkel virus, maar door vier nauw verwante maar verschillende virussen: denguevirus 1, denguevirus 2, denguevirus 3 en denguevirus 4.
De vier types van dengue circuleren nu tegelijkertijd in dezelfde gebieden en mensen kunnen meerdere keren in hun leven besmet raken met dengue. Over het algemeen biedt een infectie met één type bescherming tegen dat type, maar niet tegen de andere drie. Na een eerste infectie met dengue vergroot een tweede infectie met een ander type het risico op het ontwikkelen van ernstige dengue. Maar het blijkt niet altijd zo eenduidig want onderzoekers hebben onlangs ontdekt dat herinfectie soms zelfs met hetzelfde type kan voorkomen, wat ons bestaande kennis uitdaagt en verder bijdraagt tot de complexiteit van dengue.
Nood aan onderzoek en actie
Ondanks tientallen jaren onderzoek blijft het volledig begrijpen van hoe de vier denguevirussen ziekte veroorzaken een van de grootste uitdagingen. Deze complexiteit heeft het ook moeilijk gemaakt om denguevaccins te ontwikkelen die veilig, effectief en universeel toepasbaar zijn. Daarom moeten we wereldwijd meer investeren in onderzoek om de complexiteit van dengue te ontrafelen en effectieve behandelingen en preventiemaatregelen te ontwikkelen.
Naarmate onze wereld door reizen en handel steeds meer verbonden raakt en het klimaat blijft veranderen, krijgen denguevirussen nieuwe kansen om zich wereldwijd te verspreiden en te vestigen. Een halve eeuw geleden kwam dengue slechts voor in minder dan tien landen in de tropen. Vandaag de dag circuleren de vier dengue-typen in meer dan honderd landen en blijven ze zich verspreiden naar nieuwe gebieden.
Met deze continue verspreiding is dengue niet langer een probleem van enkel de tropen, maar het vormt een wereldwijde bedreiging. Nu is het moment om te handelen: versterk surveillance, investeer in onderzoek en bundel krachten om muggen en hun virussen te beheersen.
