Vroege bevindingen wijzen erop dat het Epstein-Barr-virus ook de auto-immuunziekte lupus kan veroorzaken.
Belga: Het Epstein-Barr-virus, dat klierkoorts veroorzaakt, kan ook de auto-immuunziekte lupus veroorzaken. Credit: Science Photo Library
Wetenschappers vermoeden al jaren dat het Epstein-Barr-virus (EBV) – een type herpesvirus dat 94 procent van de wereldbevolking infecteert en mononucleose of klierkoorts veroorzaakt – een van de oorzaken zou kunnen zijn van lupus, een auto-immuunziekte. Maar deze veronderstellingen waren voornamelijk gebaseerd op anekdotische rapporten.
Nu hebben onderzoekers van Stanford University en hun collega's bevestigd dat het Epstein-Barr-virus immuuncellen die antistoffen produceren, kan ‘herprogrammeren’ op een manier die lupus veroorzaakt en in stand houdt. Hun kleinschalige studie, die onlangs is gepubliceerd in Science Translational Medicine, levert volgens de auteurs het eerste bewijs voor dit verband tussen het Epstein-Barr-virus en lupus.
‘Wij denken dat dit een baanbrekende ontdekking is’, zegt William Robinson, reumatoloog aan Stanford University en een van de coauteurs van de studie. Robinson en zijn team suggereren dat hun resultaten kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van een vaccin dat lupus voorkomt.
MS
Lupus is een chronische auto-immuunziekte waarbij het immuunsysteem van het lichaam ten onrechte het eigen gezonde weefsel en organen aanvalt. Het kan de gewrichten, huid, nieren, hart, longen, bloed, hersenen en andere delen van het lichaam aantasten. Hoewel wereldwijd minstens vijf miljoen mensen met lupus leven, is de oorzaak ervan nog steeds een raadsel.
Onlangs werd ontdekt dat het Epstein-Barr-virus nog een andere auto-immuunziekte veroorzaakt: multiple sclerose. Een artikel uit 2022, mede geschreven door Robinson, toonde aan dat het Epstein-Barr-virus multiple sclerose veroorzaakt door het immuunsysteem te stimuleren om het eigen zenuwstelsel aan te vallen – een proces dat vergelijkbaar is met wat er bij lupus gebeurt.
Studies tonen aan dat mensen met lupus vaak ook hoge concentraties antilichamen tegen eiwitten van het Epstein-Barr-virus hebben en dat tekenen dat het virus weer actief wordt, vaak samenvallen met opflakkeringen van lupus.
Het Epstein-Barr-virus wordt ook in verband gebracht met neus-keelholtekanker en maagkanker. Wetenschappers hebben ontdekt dat miljarden B-cellen – een type witte bloedcel dat antilichamen produceert om ziekteverwekkers te bestrijden – worden aangetast wanneer iemand met het Epstein-Barr-virus is geïnfecteerd. Maar het bestuderen van de rol van B-cellen bij auto-immuunziekten zoals lupus is veel moeilijker, omdat slechts ongeveer één op de 1000 – of zelfs één op de 10.000 – van deze cellen geïnfecteerd is, aldus Robinson.
Infecteren en herprogrammeren
In hun studie ontwikkelden Robinson en zijn collega's een nieuwe, EBV-specifieke single-cell sequencing-techniek waarmee de B-cellen die door het Epstein-Barr-virus waren geïnfecteerd, konden worden opgespoord. Ze isoleerden individuele B-cellen uit de bloedmonsters van 11 mensen met lupus en 10 mensen zonder de ziekte. Het team ontdekte dat B-cellen geïnfecteerd met het Epstein-Barr-virus ongeveer 25 keer zo talrijk waren bij mensen met lupus als bij gezonde controledeelnemers.
De onderzoekers ontdekten dat het Epstein-Barr-virus B-cellen infecteert en herprogrammeert om auto-immuunaanvallen te veroorzaken. In plaats van het lichaam te verdedigen, beginnen deze geïnfecteerde cellen de eigen moleculen van het lichaam te viseren, wat een kettingreactie op gang brengt die de chronische ontsteking aanwakkert die kenmerkend is voor lupus.
Elke B-cel herkent een specifieke cellulaire vlag via unieke receptoren op zijn oppervlak en kan later antilichamen afscheiden. De onderzoekers testten de antilichamen die door deze met het Epstein-Barr-virus geïnfecteerde cellen werden geproduceerd en ontdekten dat veel van de antilichamen ten onrechte cellulaire componenten herkenden waarvan bekend was dat ze weefselschade veroorzaakten bij lupus.
Vaccins
De nieuwe studie is baanbrekend omdat ze het antwoord geeft op de al lang bestaande vraag hoe infecties met het Epstein-Barr-virus verband houden met lupus, zegt Akiko Iwasaki, immunoloog aan de Yale University School of Medicine, die niet bij het onderzoek betrokken was. Door bewijs te leveren voor het mechanisme waarmee het Epstein-Barr-virus lupus veroorzaakt, bieden de auteurs van het artikel ‘misschien wel de sterkste reden tot nu toe om EBV-vaccins te ontwikkelen om lupus te voorkomen’, aldus Iwasaki.
Reumatoloog George Tsokos van de Harvard Medical School is het ermee eens dat de resultaten ‘belangrijk en spannend’ zijn. Maar hij zegt dat het voorlopig nog te vroeg is om vaccins te bespreken als een manier om lupus te voorkomen. Toch roepen de bevindingen veel nieuwe vragen op, waaronder of hetzelfde mechanisme ook multiple sclerose veroorzaakt, merkt Tsokos op, die evenmin bij het onderzoek betrokken was.
De resultaten ‘zullen ons helpen om van algemene, niet-specifieke behandelingen over te stappen op nauwkeurige therapieën’ voor lupus, zegt Stanford-immunoloog Shady Younis, medeauteur van de nieuwe studie. Sommige van deze therapieën omvatten het gebruik van antivirale middelen, maar de huidige middelen zijn niet doeltreffend. Een meer gerichte therapie zou grote voordelen kunnen opleveren, in tegenstelling tot niet-specifieke behandelingen die alle – ook essentiële – immuuncellen beïnvloeden.
