Hoe klimaatverandering de gezondheid van je ogen bedreigt

In 2017 had landarbeidster Alka Kamble vijf maanden lang last van een troebel zicht in een van haar ogen. Maar ze ging daarvoor niet naar de oogarts. ‘Ik had noch de tijd, noch het geld ervoor, omdat ik veel moest werken om rond te komen’, zegt ze.

Toen zag Kamble een flyer van een kliniek die gratis oogconsultaties aanbood in de buurt van haar huis in Jambhali , een dorp gelegen in Maharashtra, een deelstaat van India. De arts daar stelde voor om onmiddellijk een spoedoperatie uit te voeren. Hij zei dat een te lange blootstelling aan zonnestraling waarschijnlijk de oorzaak was van haar afnemend zicht.

De 55-jarige Kamble heeft decennialang haar lange werkdagen doorgebracht onder de brandende zon, zonder enige vorm van schaduw of een zonnebril. ‘Mijn werkomstandigheden zijn verslechterd nu de hittegolven in India heviger zijn geworden’, voegt ze eraan toe. ‘De warmte is tegenwoordig zo onverdraaglijk dat boeren er in de zomer moeite mee hebben om zelfs maar twee uur op het veld te werken.’

Cataract of staar is een aandoening waar ongeveer 94 miljoen mensen aan lijden. De ziekte vertroebelt de lens van het oog, waardoor het zicht wazig wordt. Er zijn verschillende factoren die het risico op cataract kunnen vergroten, zoals blootstelling aan uv-straling, genetische aanleg en ouderdom.  Maar de afgelopen jaren hebben onderzoekers nog een factor gevonden die het risico op cataract en andere oogaandoeningen doet toenemen: klimaatverandering.

Klimaatverandering vergroot het risico op oogproblemen op meerdere manieren. Ten eerste maakt het onze planeet warmer. De gemiddelde oppervlaktetemperatuur van de aarde in 2024 was de warmste ooit gemeten. Een lichaamstemperatuur van 40 graden Celsius of meer kan resulteren in een hitteberoerte. De aandoening stuurt alle biologische processen van het lichaam in de war. In de ogen kan een hitteberoerte het natuurlijke afweersysteem beschadigen dat normaal gezien de ogen beschermt tegen schadelijke moleculen, ook wel reactieve zuurstofcomponenten genoemd. Dat zegt Lucía Echevarría-Lucas, oftalmoloog in het ziekenhuis van La Axarquía in de Spaanse provincie Málaga.

De ooglens bestaat uit crystalline-eiwitten die hun structuur moeten behouden om transparant te blijven. ‘Reactieve zuurstofcomponenten kunnen die eiwitten beschadigen, waardoor ze ondoorzichtig worden’, legt Echevarría-Lucas uit.

Doordat de lens de eiwitten niet zelf kan aanmaken, neemt het risico op cataract toe naarmate je meer tijd in de hitte doorbrengt. Tijdens een tienjarige studie in het zuiden van Spanje hebben Echevarría-Lucas en haar collega’s ontdekt dat er een toename is van 370,8 gevallen van cataract per 100 000 inwoners per jaar als de gemiddelde maximale gemiddelde temperatuur met één graad toeneemt. En hoewel de meesten pas cataract krijgen vanaf hun zestigste, komt de oogziekte bij mensen tussen de 15 en 49 jaar vaker voor in de regio’s waar een hoog percentage van de mensen in de landbouw werkt.

Vaker buiten

Een andere manier waarop de opwarming van de aarde oogaandoeningen in de hand werkt, is de toename van onze blootstelling aan UV-straling, aldus Echevarría-Lucas en co-auteur José María Senciales González, geograaf aan de Universiteit van Málaga. Een deel daarvan is te wijten aan gedrag. Mensen hebben de neiging om meer tijd buiten te spenderen wanneer het warm is. Maar op sommige plekken, zoals aan de Costa del Sol in Spanje, halen de warme, droge winden de waterdamp, die normaal gezien uv-straling zou absorberen, uit de lucht. Daardoor ben je daar minder beschermd tegen uv-stralen. Uv-straling creëert ook reactieve zuurstofcomponenten die de ooglens en het DNA van de cellen van de lens rechtstreeks kunnen beschadigen, voegt Echevarría-Lucas toe.

Cataract is wereldwijd een van de meest voorkomende oorzaken van slechtziendheid. Maar klimaatverandering zorgt ook voor een toename van andere oogproblemen. ‘Denk bijvoorbeeld aan keratitis, een ontsteking van het hoornvlies (het doorzichtige buitenste laagje van het oog). En aan vleugelvlies, waarbij er een stukje vlezig, roze weefsel over het oogwit groeit. Of aan bindvliesontsteking, een ooginfectie of -irritatie’, zegt Yee Ling Wong, oftalmoloog in opleiding bij het Manchester Royal Eye Hospital en co-auteur van een overzicht van 2024 in de Journal of Climate Change and Health.

Uit een studie van 2023 bij bijna 60 000 mensen in Ürümqi, in het noordwesten van China, bleek dat bij temperaturen hoger dan 28.7°C, het risico op een bindvliesontsteking met ongeveer 16 procent toenam in vergelijking met een dagtemperatuur van rond de 10.7°C. ‘Een langer hooikoortsseizoen en meer schimmelgroei werden al eerder gelinkt aan klimaatverandering. Maar beide fenomenen dragen ook bij aan de stijging van bindvliesontsteking veroorzaakt door allergieën’, zegt oftalmoloog Malik Kahook aan de University of Colorado School of Medicine.

Voedingsstoffen

Maar afgezien van die directe gevolgen van klimaatverandering, zou het toenemende aantal droogtes ook kunnen leiden tot voedselschaarste, wat tekorten van enkele belangrijke voedingsstoffen, zoals koper en vitamine B12, B1 en B9, kan veroorzaken. En die tekorten zouden ook het optische zenuwstelsel kunnen aantasten. Tijdens droge periodes zijn mensen vaak genoodzaakt om onveilig water te gebruiken, wat de kans op ooginfecties ook vergroot.

Er bestaan gelukkig manieren hoe je jouw ogen kan beschermen tegen de gevolgen van klimaatverandering. Eerst en vooral moeten mensen die buiten werken voldoende schaduw en voldoende pauzes krijgen om af te koelen, zegt Jesús Rodrigo Comino, geograaf aan de Universiteit van Granada en co-auteur van de Spaanse studie. Hij raadt ook aan om een hoofddeksel te dragen met een zonneklep om de ogen af te schermen, evenals een zonnebril met uv-filter. Mensen die een zonnebril dragen zijn bijna 38 procent meer beschermd dan mensen die er geen dragen, zegt Rodrigo Comino.

‘Ook contactlenzen met hydrogel zouden kunnen helpen om uv-schade te voorkomen. De hydrogel laat namelijk meer zuurstof toe tot het hoornvlies’, aldus Rodrigo Comino. Die contactlenzen zijn overal beschikbaar en worden wereldwijd vaak voorgeschreven door oogspecialisten. Ook kan het helpen om alcohol en tabak te vermijden en om voedsel te eten dat rijk is aan tryptofaan en vitamine A, C en E’, voegt hij toe.

Op een wereldschaal is het belangrijk om de hoeveelheid broeikasgassen en chemicaliën die de ozonlaag aantasten te reduceren, die vergroten immers onze blootstelling aan uv-straling. Maar zelfs in het beste scenario zullen de droogtes, de intense hitte en irriterende stoffen voor de ogen nog steeds een invloed hebben op het leven van mensen zoals Kamble.

Sommige programma’s proberen dit probleem aan te pakken, waaronder het National Programme for Control of Blindness and Visual Impairment van India, dat toegang biedt tot betaalbare behandelingen voor cataract. Dat programma dekte de kosten van de operatie van Kamble. ‘Ik heb nooit beseft dat het probleem zo ernstig kon worden door op het land te werken’, zegt ze.

Dit artikel verscheen eerder in Knowable Magazine. Vertaling: Maxim Garvelink