Zelfs met gerichte aanvallen is een tumor artsen te slim af. Maar door zijn handlangers te ontmaskeren, wordt hij een makkelijke prooi.
Iedereen loopt al eens een wonde op door te vallen of krabt een irritante muggenbeet open. Indien dit gebeurt, zal ons lichaam ervoor zorgen dat je er binnen de kortste keren niets meer van ziet. Een wonde helen is namelijk een kleinigheid voor de zogenaamde fibroblasten, dat zijn speciale langwerpige cellen die zich overal in ons lichaam bevinden.
Wanneer er kwaadaardige tumorcellen in ons lichaam gevormd worden, lijkt dat ook op een wonde en zullen onze fibroblasten in grote troepen ten strijde trekken. Deze fibroblasten zullen de handlangers van de tumor vormen die onze huidige behandeling tegenwerken. In mijn doctoraatsproject hebben we een manier gevonden om die handlangers aan te vallen.
Handlangers in het vizier
Tumoren gebruiken de fibroblasten als een schild om zich af te schermen van onze behandeling. En dat is niet alles. Wanneer er onvoldoende voeding ter beschikking is, kunnen sommige tumorcellen zich ergens anders in het lichaam gaan verspreiden en krijgen we uitzaaiingen. Maar eigenlijk hebben die tumorcellen er helemaal niet de juiste bouw voor en dus gebruiken ze opnieuw de slechte fibroblasten. Deze laatsten maken de weg vrij naar een andere verblijfplaats en de tumorcellen volgen in hun kielzog.
Een tumor zet gezonde cellen in om te ontsnappen aan de behandeling
Met ons onderzoek slaagden we erin om de slechte fibroblasten te ontmaskeren door een eiwit dat we CD70 noemen. Zo deden we een grootschalig onderzoek bij patiënten met dikkedarmkanker en ontdekten we de aanwezigheid van dit eiwit op het schild rond de kwaadaardige tumorcellen. Onze goede wondhelende cellen hebben dit eiwit niet en daarom kunnen we het schild rond de tumor nu veilig aanvallen.
We merkten ook op dat zonder de slechte fibroblasten, de tumorcellen amper in staat zijn om uit te zaaien. Zo hebben we de echte handlangers van de tumor ontmaskerd waardoor de tumor een gemakkelijke prooi wordt voor de huidige behandeling.
Afweersysteem in de spotlights
Dit jaar werd de Nobelprijs uitgereikt aan de ontdekkers van de immunotherapie, waarbij we ons eigen immuunsysteem een boost geeft om de tumor te vernietigen. En dat is terecht, want ondertussen geneest 60 procent van de kankerpatiënten, mede dankzij deze nieuwe ontwikkeling.
Maar waarom hebben we immunotherapie eigenlijk nog? Je zou verwachten dat ons immuunsysteem zelf in actie komt tegen de tumorcellen, aangezien het ons ook beschermt tegen lichaamsvreemde cellen, zoals bacteriën. De tumorcellen hebben trucjes om een aanval van het immuunsysteem af te wenden. Zo kunnen zij zich bijvoorbeeld vermommen als normale cellen om zo aan ons immuunsysteem te ontsnappen.
Slim bekeken, omdat ons lichaam speciale immuuncellen bezit die ervoor zorgen dat onze normale cellen niet altijd onder vuur liggen. Regulatoire T-cellen, de ‘blauwhelmen’ van ons immuunsysteem, zijn zo van die cellen. Dat is ook de tumor niet ontgaan. Bij dikkedarmkanker, is de tumor helemaal omsingeld met blauwhelmen waardoor onze echte soldaten als het ware verdoofd worden als ze aankomen op het slagveld.
Mijn onderzoek toonde aan dat de slechte fibroblasten zich ook altijd in de buurt van de blauwhelmen bevinden. Verder onderzoek in het laboratorium bevestigde dat dit geen toeval is.
Wondhelende cellen helpen een tumor uitzaaien en zullen een aanval van ons immuunsysteem tegenwerken
Niet de tumorcellen, maar de slechte fibroblasten sturen overlevingssignalen naar de blauwhelmen, waardoor ons immuunsysteem geremd wordt en de tumor geen gevaar loopt. Door de slechte fibroblasten aan te vallen nemen we dus niet alleen het schild rond de tumor weg maar geven we ook ons immuunsysteem een boost.
Naar een wereld zonder kanker
Goede screeningsmethodes hebben ervoor gezorgd dat we dikkedarmkanker vroeger kunnen opsporen. Hierdoor vinden we de tumoren vaak wanneer ze nog klein zijn, en bij die kleine tumoren is de overlevingskans 90 procent. Toch zullen er ook vandaag weer zeven Belgen sterven aan dikkedarmkanker waardoor nieuwe behandelingen meer dan nodig zijn.
Bepaalde patiënten reageren goed op de ‘klassieke’ behandeling: chirurgie, gecombineerd met chemo- en radiotherapie, alsook op immuuntherapie. Maar bij de grote tumoren lijkt dit minder te lukken. Nu we de handlangers van de tumor ontmaskerd hebben, kunnen we hopelijk de overlevingskansen bij die grote tumoren ook sterk verbeteren. We toonden namelijk aan dat de handlangers verantwoordelijk zijn voor de ontsnapping van de tumor aan de behandeling door 1) een schild te vormen rond de tumor; 2) het immuunsysteem af te remmen en; 3) de tumor te helpen uitzaaien.
Nu we weten dat ze het CD70-eiwit dragen kunnen we ze gemakkelijk aanvallen. Gelukkig bestaan er al een plan om CD70-bevattende cellen aan te vallen, wat de weg naar een nieuwe behandeling voor de patiënt aanzienlijk verkort. We verwachten dat zonder het schild, onze huidige behandeling wel zal werken en zo zijn we weer een stap dichter naar een wereld zonder kanker.
Voor haar onderzoek naar fibroblasten is Julie Jacobs (medische wetenschappen, UAntwerpen) genomineerd voor de Vlaamse PhD Cup 2018. www.phdcup.be
