Grote academische vrijheid en intellectuele onafhankelijkheid zijn kostbare idealen. Maar in landen waar ondemocratische partijen aan de macht deelnemen, gaan die achteruit. Dat blijft niet zonder gevolgen.
Op de dierenmarkten in Zuidoost-Azië is het weer business as usual. Vijf jaar na de covidpandemie floreert de handel in levende wilde dieren als vanouds, onthulde een reportage in het vakblad Nature. Een deel ervan is ondergronds gegaan, wat de controle nog moeilijker maakt. Dierenmarkten zijn natuurlijke laboratoria waar virussen zich naar hartenlust kunnen aanpassen en verspreiden via nieuwe gastheren. Niet iedere wetenschapper onderschrijft de these dat SARS-CoV-2 in 2019 op de markt van Wuhan van dier naar mens is overgegaan. Maar dat de handel in wilde dieren uitgelezen bronnen zijn van zoönosen, zoals deze infectieziekten heten, staat buiten discussie.
Het is wachten op de volgende pandemie. Een ernstige crisis als covid komt om de veertig tot vijftig jaar voor, zei viroloog Steven Van Gucht eerder in dit blad. Maar dat is geen zekerheid, evenmin als de werkelijke impact. Onderzoek naar het ontstaan en de verspreiding van zoönosen heeft al een aantal jaren te lijden onder politieke desinteresse, maar het aantreden van president Trump zet alles op zijn kop. Programma’s van het Agentschap voor Internationale Ontwikkeling USAID, die dit soort risico’s proberen te tackelen, worden samen met de hele organisatie opgedoekt. De terugtrekking van de VS uit de Wereldgezondheidsorganisatie heeft grote gevolgen voor het internationale gezondheidsonderzoek, waarvan dataverzameling en vroege detectie van nieuwe uitbraken in tropische gebieden cruciale onderdelen zijn.
Investeren in onderzoek en ontwikkeling rendeert meer dan een ideologische agendasetting
Wetenschap staat ook in de VS zelf onder druk. De krachtmeting van de regering Trump met Harvard en andere topinstituten krijgt veel aandacht, maar tegelijkertijd worden in heel het land subsidies ingetrokken voor preventie en beheersing van malaria, tbc of aids, maar ook voor fundamenteel biomedisch onderzoek naar kanker of alzheimer. In de VS bepalen politici voortaan welk onderzoek prioritair is. De verknechting van wetenschap culmineerde eind mei in het opleggen van de zogenaamde gouden standaard van transparantie en publieke verantwoording. In de praktijk moeten deze an sich nobele doelen het door de federale overheid gesubsidieerde onderzoek conformeren aan de ideologische opvattingen van de president en zijn aanhang.
Grote academische vrijheid en intellectuele onafhankelijkheid zijn kostbare idealen die in landen waar ondemocratische partijen aan de macht deelnemen achteruitgaan. In de VS gaat het niet alleen over de vrijheid van onderzoek en onderwijs en de institutionele onafhankelijkheid van universiteiten, maar ook over de vrijheid om zich academisch en cultureel te profileren – zeg maar standpunten innemen over Gaza over raciale en genderkwesties.
Academische vrijheid leverde het Westen een grote technologische voorsprong op. Investeren in onderzoek en ontwikkeling, in fundamentele wetenschap, maar ook in kennisdomeinen die concrete oplossingen aanreiken, zoals biomedische wetenschap, biotechnologie of hernieuwbare energie, rendeert meer dan een ideologische agendasetting. De VS, die kunnen bogen op een lange traditie in het aantrekken van toptalent van over heel de wereld, gooien dit alles nu te grabbel. Jammer, want nieuwe virussen, bijvoorbeeld, kennen geen grenzen en hebben lak aan ideologie.
