Voor het eerst in negentig jaar kan het publiek het Congopanorama van de Wereldtentoonstelling van 1913 opnieuw bekijken. Niet het originele schilderij, dat opgeslagen ligt in een depot van het War Heritage Institute, maar een replica op kleiner formaat. Een tentoonstelling in het AfricaMuseum ontmaskert dit indrukwekkend staaltje van koloniale propaganda. Historicus en medecurator Maarten Couttenier geeft meer uitleg.
Alfred Bastien schildert het Congopanorama. Belgium. Fotograaf onbekend. 1912-1913. RMCA collection, HP.1959.5.2
Wil je kans maken op tickets voor de tentoonstelling? Vul het formulier onderaan deze pagina in.
Wat zijn panorama’s en wat is hun betekenis in de beeldcultuur?
‘Panorama's waren een typisch product van negentiende-eeuws vooruitgangsoptimisme. Ze waren populair en je trof ze overal in Europa aan. De schilderijen hebben dezelfde afmetingen van 115 bij veertien meter en worden in een cirkel van 360 graden gepresenteerd. Binnenin de rotonde komt een zogenaamd faux terrain, met beeldhouwwerken of andere objecten die tot het landschap behoren. In het Congopanorama waren dat bijvoorbeeld een opgezette krokodil, Congolese manden of bordkartonnen figuren. In 1913 waren panorama's trouwens uit de mode en de keuze van het ministerie van Koloniën was dan ook opmerkelijk. Men zag in het immense schilderij, dat grote indruk moest maken op de bezoekers van de Wereldtentoonstelling in Gent, een alternatief voor de mensenzoos van eerdere tentoonstellingen. Zowel in Antwerpen (1894) als Tervuren (1897) vonden meerdere Congolezen de dood. Dat wou men in 1913 vermijden.’
Welke bedoeling had de Belgische staat met dit kunstwerk?
‘Het Congopanorama was pure propaganda. De Belgen hadden Congo in 1908 overgenomen van Leopold II, en ze wilden na het internationale reputatieverlies door Leopolds wandaden laten zien dat er goed werk geleverd werd. Het panorama toont de Mayombe, de kustregio die het sterkst gekoloniseerd was. Onderaan zie je ‘primitief’ afgebeelde Congolezen, die vissen, jagen en het land bewerken. Bovenaan krijg je zicht op de ‘beschaving’ die de kolonisator bracht: stoomboten, stalen bruggen en treinen. Dat de aanleg van de spoorlijn enorm veel leed - en vele doden - met zich bracht en dat de economische exploitatie gewoon doorging, dat krijg je niet te zien. Uit correspondentie blijkt dat zelfs de twee kunstenaars, die ter plaatse gingen fotograferen, verveeld zaten met deze opdracht. Ze werkten in een keurslijf.’
Wat toont de expositie in het AfricaMuseum?
‘Het originele panorama werd gedigitaliseerd en afgedrukt op een kleiner formaat. Met het schilderij, dat nu ongeveer veertien meter lang en anderhalve meter hoog is, gaan Haldi Okudheyo, Koenraad Ecker, Falonne Luamba Mambu en Joëlle Sambi Nzeba in dialoog. Vanuit dit ene object zoomen we uit naar de hele kolonisatie. Kunstschilder Hilary Balu spreekt over de belofte van de leegte. De kolonisatie maakte vele nooit ingeloste beloftes, en ook vandaag nog belooft men de Congolezen van alles in ruil voor de grondstoffen die uit het land vertrekken. De materialen zitten achter de schermen van onze smartphones, maar zij blijven met lege handen achter.’ - RS
De tentoonstelling Het Congopanorama 1913. Koloniale illusie doorprikt loopt nog tot september 2026 in het AfricaMuseum in Tervuren. Naast Maarten Couttenier traden ook Albertine Libert en Patrick Mudekereza als curatoren op.
Wil je kans maken op een van de gratis duotickets? Vul het onderstaande formulier in.
