We weten al veel over de genen die onze oogkleur bepalen of ons risico op kanker beïnvloeden. Maar het genetisch bouwplan van ons skelet, dat ons elke dag draagt, is nog grotendeels onbekend. Die kennis is nochtans essentieel om artrose en andere klachten vroeger op te sporen én te voorkomen.
Stel je voor: we trekken samen onze loopschoenen aan, niet voor een recordtijd, maar om gewoon een stukje langs de kust te rennen. De wind ruist door ons haar, het zout prikt zacht op onze lippen, en beneden rollen de golven ritmisch het strand op. Ook onze voeten lijken op hetzelfde ritme de grond te tikken.
Na een paar minuten voel ik het al een beetje trekken langs mijn scheenbeen. Daarna neemt de pijn snel toe en voelt het als tandpijn, maar dan in mijn scheenbeen. Shin splints heet het. Altijd weer diezelfde plek. Ik weet het ondertussen al, mijn voet rolt net iets te veel naar binnen bij het landen. 'Lichte platvoeten', zegt mijn kinesist. Jij wijst naar je schoen en lacht: 'Bij mij knikken ze net naar buiten, zie je het?' We lachen het weg, maar toch… Er is iets aan het werk onder onze huid. Onze botten, pezen, en gewrichten werken allemaal volgens een bouwplan dat wij niet zelf gekozen hebben.
Iedere week ontmoet ik mensen met dezelfde klachten. Iedere keer vertellen ze me: 'Mijn moeder heeft ook een knieprothese, dus ik zal wel volgen.' Het klinkt als een soort berusting. Net alsof hun lot reeds vastligt. Dan stel ik hen de vraag: Wat als we die klachten al jaren op voorhand konden zien aankomen? Wat als we op voorhand konden weten welke slijtage jouw knieën te wachten staat? Hoe je voet hierop gaat reageren wanneer je ouder wordt?
Dit is waar mijn onderzoek binnenkomt
In mijn onderzoek werk ik met duizend mensen die, net als jij en ik, ergens in hun lichaam iets voelen tegenwerken. Een knie die kraakt bij het opstaan, een heup die vast roest na een lange werkdag, of die terugkerende steek in je voet bij elke pas tijdens het sporten. Van al deze mensen, brengen we de benen in beeld in een staande positie. Normaal gebeurt dit met een klassieke CT-scan waarbij de patiënt moet neerliggen. Wij gebruiken liever een 3D scan waarbij de patiënt kan rechtstaan. Deze methode laat ons toe te zien hoe het lichaam zich gedraagt onder natuurlijke belasting. De druk op de gewrichten, de positie van de knieën, de stand van de enkels: alles wordt zichtbaar in zijn meest realistische vorm. Tegelijk meten we ook hoe de voeten de grond raken en hoe het gewicht zich over de voeten verdeelt.
Ik neem ook met een eenvoudig wattenstaafje een beetje speeksel af. Met dit DNA kunnen we het genetisch bouwplan van het skelet bepalen. Zo creëren we een enorme databank met 3D vormen van het skelet en genetisch materiaal die ik aan elkaar probeer te koppelen. Zo wil ik de verrassend eenvoudige, maar tot nu toe onbeantwoorde vraag te beantwoorden: Welke genetische variaties zijn verantwoordelijk voor de vorm van ons bewegingsapparaat?
Die genetische variaties zijn eigenlijk kleine verschillen, of foutjes, in dat bouwplan. Meestal zijn ze onschuldig en zorgen ze gewoon voor variatie tussen mensen. De ene persoon heeft bredere heupen, de andere een holle rug of een platte voetboog. Maar sommige van die kleine foutjes kunnen subtiele veranderingen in de lichaamshouding veroorzaken. Als we die houding jarenlang aanhouden, kunnen ze op termijn leiden tot overbelasting van de gewrichten en uiteindelijk tot artrose.
We weten inmiddels welke genetische foutjes je ogen blauw maken, of het risico op kanker verhogen. Maar de genetische foutjes die bepalen hoe jouw scheenbeen wordt gevormd, hoe breed je heupkop is of hoe de kromming van je voetboog eruitziet? Daarover tasten we nog in het duister. Wanneer we weten welke foutjes in ons DNA de vorm van ons skelet bepalen, dan begrijpen we ook beter waarom sommige mensen al reeds voor hun vijftig, last krijgen van slijtage, terwijl een andere tachtigjarige nog vlot de trap op kan huppelen. Misschien kunnen we dan eindelijk écht preventief screenen. Zo kunnen we op jonge leeftijd gepaste schoenen of steunzolen aanbieden nog vóór de eerste pijn, of gerichte training voorzien voor wie extra risico loopt, en klachten behandelen zolang ze nog omkeerbaar zijn.
Ons lichaam als kettingreactie
Net zoals bij een ochtendloop langs de kust heb je veel meer nodig dan alleen je voeten, knieën of heupen. Ons hele bewegingsapparaat is een aaneenschakeling van kleine krachten die elkaar voortdurend beïnvloeden. De manier waarop jouw voet de grond raakt, bepaalt hoe jouw knie zich beweegt. Jouw knie beïnvloedt dan weer de stand van jouw heup en zelfs de kromming van jouw rug. Kijk maar eens naar mensen die staan te wachten aan een kruispunt, net als op de foto hieronder. Iedereen staat anders. De ene staat met voeten iets naar buiten gericht, de ander houdt de knieën licht gebogen of de heup wat ingezakt. Toch is deze houding voor ieder van hen een neutrale positie. Dit is de houding waarin hun lichaam het liefste rust, volgens dat persoonlijke bouwplan. Geen twee skeletten zijn precies gelijk, en dat maakt mijn onderzoek net zo fascinerend.
Iedereen beweegt op zijn eigen manier: hoe we wachten aan het kruispunt, hoe we joggen langs de kust, zegt iets over hoe ons lichaam balans vindt. Maar die balans is niet altijd duurzaam en kan leiden tot artrose. Door beter te begrijpen hoe onze genen de vorm van onze botten bepalen, kunnen we misschien een toekomst creëren waarin pijn minder vanzelfsprekend is. Een toekomst waarin preventie geen gok is, maar een bewuste, wetenschappelijk onderbouwde keuze.
