Mulch zorgt voor stabiele oogst ondanks droogte

Mulchen, het aanbrengen van een laag plantenmateriaal op de bodem, wordt in media-artikels aan hobbyist tuiniers en groententelers aangeraden. Ook mulchmaaiers, grasmaaiers die het gras fijnmalen en op de grond laten vallen, worden vaak vermeld. Toch wordt deze praktijk nog niet frequent toegepast in een professionele landbouwcontext. Mulchen heeft dan ook voor- en nadelen.

In natuurlijke ecosystemen komt een grote hoeveelheid aan plantenmateriaal, zoals bladeren en takken, op de bodem terecht. Deze laag plantenmateriaal, of organisch materiaal, zal bodemleven aantrekken en beginnen verteren waardoor er meer koolstof en voedingsstoffen in de bodem terechtkomen. In de landbouw is dit minder het geval, omdat de gewassen geoogst worden voor menselijk en dierlijk gebruik, gaande van voeding tot de productie van biobrandstof, waardoor er doorgaans weinig gewasresten op het veld achterblijven.

Zelfs vooraleer het organisch materiaal verteert, kan het al grote voordelen bieden voor het ecosysteem. Deze laag dekt de bodem af waardoor er minder water verdampt en water beter beschikbaar blijft in de bodem. Dit water kan dan later gebruikt worden door de planten. Wanneer het regent, zal de laag plantenmateriaal de bodem beschermen tegen erosie waardoor de bodemstructuur behouden blijft. Een deel van het eerste regenwater zal door de laag organisch materiaal geabsorbeerd worden vooraleer het resterende water naar de bodem vloeit of afstroomt. Dit kan een nadeel lijken, maar dat is het niet altijd. Het is waar dat water in deze laag niet beschikbaar is voor de wortels en kan verdampen, maar een deel van dat water sijpelt geleidelijk aan uit de laag organisch materiaal de bodem in. In zekere zin werkt de laag als een spons die regenwater opneemt en traag terug afgeeft.

Het idee dat we een spons op het veld kunnen aanbrengen is zeer interessant, zeker nu we in Vlaanderen bijna jaarlijks een periode van grote droogte kennen. Binnen het Relance-project ‘Bodem gestructureerd, bodem klimaatrobuust beheerd’ voerde ILVO in 2024 een experiment uit met gras-klavermulch bij selder, een droogtegevoelige teelt. Hiervoor werd gebruik gemaakt van de HYDRAS-infrastructuur, de grootste Europese infrastructuur om boven- en ondergrondse aan fenotypering te doen.

Globaal gezien was 2024 een nat jaar, maar met behulp van de regenkappen van de HYDRAS-infrastructuur kon een kunstmatige droogte worden gecreëerd om het effect van mulch tijdens extreme droogte wetenschappelijk te onderzoeken.. Uit deze proeven bleek dat wanneer er een laag gras-klavermulch van 5 cm dik werd aangebracht, er meer én langer water beschikbaar was voor de selderplanten. Naast de rechtstreekse gevolgen van mulch op het waterbudget in de bodem, zal organische mulch ook verteren waardoor het de fysische, chemische en biologische eigenschappen van de bodem beïnvloedt. De toevoeging van organisch materiaal zal er bijvoorbeeld voor zorgen dat het bodemleven opleeft en dat de bodemstructuur verbetert waardoor het water beter infiltreert. Dit wil zeggen dat organische mulch er niet alleen voor zorgt dat kleine hoeveelheden water beter worden vastgehouden, maar ook dat wanneer er te veel water beschikbaar is tijdens natte periodes, het overtollige water sneller in de bodem kan doorsijpelen.

Naast de waterbeschikbaarheid werd ook gekeken naar de opbrengst. Zoals verwacht reduceerde de extreme, opgelegde droogte de oogst. Het toevoegen van een mulchlaag verhoogde de opbrengst, zowel onder goed bewaterde omstandigheden als tijdens droogte. Een groot deel van dit effect is vermoedelijk te wijten aan de verbeterde waterhuishouding van de bodem. De toename in opbrengst onder goed bewaterde omstandigheden zal eerder een gevolg zijn van andere voordelen gelinkt aan mulchen, zoals een verhoogde hoeveelheid stikstof die beschikbaar is in de bodem. Opvallend is dat wanneer er een droogte was bij planten die groeiden in een mulchlaag, de opbrengst ongeveer even groot was als bij de conventionele landbouwtechnieken (goed bewaterd, zonder mulch). Met andere woorden, mulch lijkt een deel van de nadelige effecten van droogte op te heffen en kan de opbrengst stabiliseren bij de selderteelt.

Hoewel het toepassen van mulch binnen deze proeven een commercieel succesverhaal lijkt, moeten we er toch enkele kanttekeningen bij maken. Het effect van mulch is sterk afhankelijk van de lokale condities zoals het mulchtype, het bodemtype, het klimaat en het gewas. Daardoor zijn er ook meerdere rapporteringen van neutrale en zelfs negatieven gevolgen van mulch. Bij de keuze van een houtig mulchtype met een hoge koolstof tot stikstof verhouding bijvoorbeeld kan stikstofimmobilisatie optreden, waardoor er net minder stikstof beschikbaar is voor het gewas. Er zijn ook praktische overwegingen die in rekening gebracht moeten worden zoals de kost van het mulchmateriaal, de benodigde tijd om mulch aan te brengen, en de nood aan ruimte voor de productie van deze biomassa (het mulchmateriaal).

Het verhaal rond mulchen is niet eenvoudig, gezien niet alleen de waterhuishouding maar ook de nutriëntendynamiek wordt beïnvloed. Het weer heb je niet in de hand, maar het mulchmateriaal dat je aanbrengt wel. Wanneer er doordachte keuzes gemaakt worden is mulch een veelbelovende techniek om extremen door klimaatverandering te bufferen en voor stabielere opbrengsten te zorgen.

Het project ‘Bodem gestructureerd, bodem klimaatrobuust beheerd’ kadert in het Relanceplant ‘Vlaamse Veerkracht’ en wordt gefinancierd door het Agentschap Landbouw en Zeevisserij van de Vlaamse overheid.