Muziek kan troostend zijn, verdrietig maken, energie geven en woede in ons losmaken. Waarom kan muziek ons zo raken?
Welke nummers, melodieën of tonen iemand kippenvel bezorgen, verschilt van persoon tot persoon. Iedereen heeft z’n eigen ervaringen met muziek en een eigen persoonlijkheid. Ook context en cultuur spelen een rol. In oosterse landen heeft muziek bijvoorbeeld vaak andere tonen en ritmes dan in westerse landen.
Vanuit evolutionair perspectief wordt muziek gezien als een manier om te communiceren. We kunnen onszelf emotioneel uitdrukken via muziek. En we kunnen ons verbonden voelen met anderen door muziek te beluisteren of te maken.
Muziek roept niet enkel emoties op, ze kan ook tot actie aanzetten. Landwerkers die met een handmatige ploeg het land omploegen, doen dat bijvoorbeeld vaak in een bepaald ritme. Dat motiveert en ondersteunt de bewegingen die ze maken. Ook bij sporten kan muziek motiveren, maar het kan ook helpen om mensen met de ziekte van Parkinson in beweging te brengen. Patiënten kunnen namelijk verstarren, waardoor ze niet meer kunnen beginnen met wandelen. Bepaalde ritmes kunnen ervoor zorgen dat iemand toch een eerste stap zet. De muziek is voor hen een externe stimulans. En mensen die, bijvoorbeeld door een beroerte, moeite hebben zich verbaal uit te drukken, kunnen dat soms beter na muziektherapie of door te zingen wat ze willen zeggen.
Muziek activeert de amygdala, die emoties verwerkt
Dat muziek ons emotioneel zo kan raken, komt onder meer doordat er in ons brein vergelijkbare processen plaatsvinden als bij andere emotionele gebeurtenissen. Zo worden de amygdala en een aantal structuren daaromheen geactiveerd als we naar muziek luisteren. De amygdala is een belangrijk kern in de hersenen voor het verwerken van emoties. Daarnaast zijn er ook andere manieren waarop muziek een effect heeft op ons lichaam. Zo kan onze hartslag af- of toenemen afhankelijk van de muziek.
Ons geheugen speelt tot slot ook een rol. We horen namelijk vaak muziek tijdens cruciale gebeurtenissen in ons leven. Bijvoorbeeld tijdens bruiloften of rond het overlijden van dierbaren. Ook in de puberteit luisteren we veel naar muziek, bijvoorbeeld als we voor het eerst verliefd zijn. Als we die muziek vervolgens opnieuw horen, worden we herinnerd aan die emotionele momenten en worden er dus gevoelens opgeroepen.
Dat muziek emoties en verbondenheid oproept, wordt onder meer ingezet in muziektherapie. Muziek wordt daarbij op tal van manieren gebruikt om mensen met psychische klachten te helpen, toegespitst op wat iemand op dat moment nodig heeft. Bij mensen met dementie kan er bijvoorbeeld sprake zijn van innerlijke onrust. Bepaalde aspecten van muziek - denk aan een rustig tempo - kunnen hen iets rustiger maken. Muziektherapie is bovendien vaak een stuk toegankelijker dan therapieën waarbij je moet praten met een therapeut. Het kan een manier zijn om bijvoorbeeld jongeren te bereiken die er geen zin in hebben. Muziek maken of naar muziek luisteren kan dan een eerste stap zijn om toch te praten over wat ze meegemaakt hebben.
Susan van Hooren is hoogleraar Klinische Psychologie aan de Open Universiteit in Heerlen. Ze doet onder meer onderzoek naar muziektherapie. Wetenschapsjournalist Anouk Bercht legde haar deze vraag voor en tekende haar antwoord op.
