Het noordelijk halfrond verdroogt in sneltempo. Het toenemend verlies aan water op het land heeft er vier ‘mega-verdrogingsregio’s’ doen ontstaan. Overmatig gebruik van grondwater speelt hierbij een grotere rol dan gedacht.
De impact van mens heeft de watercyclus op aarde danig verstoord. De Terrestrial Water Storage (TWS), de totale hoeveelheid water die zich op het land bevindt, opgeslagen in meren, rivieren, gletsjers, grondwater en vegetatie, neemt sterk af. Dat komt voornamelijk door smeltende berggletsjers, steeds intensere droogtes in Europa en Centraal-Amerika, en het overmatig gebruik van grondwater. Tegelijkertijd versterken de extremen zich. Natte regio’s worden natter, droge regio’s verdrogen verder. Die laatste tendens tekent zich het sterkst af.
Dat is althans het beeld dat naar voren komt in een recente studie onder leiding van onderzoeker Jay Famiglietti, professor Global Futures verbonden aan de ASU School of Sustainability in Arizona. ‘Niets uit onze studie is nieuw, maar de paper brengt geïsoleerde observaties over grondwaterverlies en het verdwijnen van gletsjers samen, om zo tot een globaal beeld te komen. Uit die analyse blijkt dat de hoeveelheid water op het land in een versneld tempo afneemt, en dat vooral ten noorden van de evenaar.’
De verdroging op het noordelijke halfrond verloopt niet overal even snel. Famiglietti identificeerde vier zogenoemde ‘mega-verdrogingsregio’s’ waar de toestand het ergst is. Daaronder vallen het zuidwesten van de Verenigde Staten en Centraal-Amerika, Alaska en Canada, het noorden van Rusland en het Midden-Oosten samen met Noord-Afrika. ‘Maar ook Europa verdroogt in de laatste tien jaar aan een steeds sneller tempo. Er is een duidelijke breuk met het decennium ervoor.’
Ongezien grondwaterverlies
Famiglietti en zijn collega’s keken naar evoluties in de totale hoeveelheid water op het land. Die omvat verschillende watermassa’s, zoals berggletsjers of rivieren. Elk element van deze zogenoemde Terrestrial Water Storage verliest aan volume, maar het gaat vooral om grondwater. ‘Dat zien we in zowat elke studie terugkomen, waar ook ter wereld. Slinkende grondwatervoorraden dragen overal tussen zestig en zeventig procent bij aan het totale verlies aan water op het land.’
Het ongeziene verlies aan grondwater is het gevolg van een reeks met elkaar verweven oorzaken, aldus Famiglietti. ‘De directe aanleiding is het overmatig gebruik. Dat kan vaak niet anders, net omdat oppervlaktewater schaarser wordt door een veranderend klimaat. Dat laat zich voelden in langere periodes van droogte, minder neerslag, hogere temperaturen en toegenomen verdamping. Er valt minder neerslag, er is minder oppervlaktewater in rivieren en meren en het water verdampt sneller. Dan blijft er enkel grondwater over als optie.’
‘Maar die voorraden zijn eindig, en vullen zich steeds minder aan. Ook dat is het gevolg van de voorgaande factoren. Bovendien worden grondwatervoorraden in grote delen van de wereld slecht of gewoonweg niet beheerd. Er wordt zoveel grondwater opgepompt dat het meer bijdraagt aan de stijging van de zeespiegel dan het smelten van berggletsjers.’
Keerpunt in 2014
Dat het noorden sneller verdroogt dan het zuiden is verrassend. Dat was tien jaar geleden nog anders. Het jaar 2014 blijkt een keerpunt, aldus Famiglietti. ‘Toen is er iets fundamenteels veranderend in de globale watercyclus. In 2014 was er een erg sterke La Niña, die resulteerde in de meest intense El Niño ooit gemeten. (La Niña en El Niño zijn weerverschijnselen in de Stille Oceaan met invloed op het weer in grote delen van de wereld, red.) Sindsdien is de verdroging in het noorden in een stroomversnelling geraakt, en tekenen extremen zich sterker af. Natte regio’s worden natter, droge gebieden verdrogen sneller. Zeker dat laatste speelt sterk. De precieze mechanismen achter deze omslag zijn ons nog niet duidelijk.’
Gletsjers in de bergen en diepe grondwaterlagen vormen essentiële watervoorraden waar miljarden mensen afhankelijk van zijn. Dat net deze watermassa’s steeds sneller uitgeput raken, is alarmerend, concludeert Famiglietti. ‘Het is niet mijn bedoeling dramatisch te klinken, maar dit onderzoek doet de alarmbellen afgaan. Het is van essentieel belang om de nog aanwezige grondwatervoorraden beter te beheren. Anders komt de water- en voedselzekerheid van een groot deel van de wereldbevolking in het gedrang, met alle gevolgen van dien.’
